Neft-gazkimyo sanoati texnologiyasi

Berildi:                                                        Olindi: 
Gudron ... 
100,0 
Rafinat 
30,1 
 
 
Ekstrakt 
33,8 
 
 
Asfalt 
35,8 
 
 
Yo’qotilgan 
0,3 
JAMI: 
100,0 
JAMI: 
100,0 
IV 
I 
III 
V 
I
V
II 
 

---

62 
 
9-mavzu. Neft mahsulotlarini deparafinlash. 
 
Neft  mahsulotlariga  kuyiladigan asosiy talablardan biri  ularni past  haroratdagi 
xarakatchanligidir.  Moy  va  yokilgilarni  xarakatchanligini  yo’kolishiga  asosiy  sabab 
qattiq  uglevodorodlarni-parafin  va  sterezinlarni  haroratni  pasaytirganda  neft 
frakstiyalarini  eritmasidan  kristallanib  cho’kmaga  tushib  qolishidir.  Bunda 
strukturalangan  sistema  xosil  bo’lib  suyuq  fazani  bog’lab  qo’yadi.  Past  haroratda 
qotadigan  neft  moylarini  olish  uchun  ularni  ishlab  chiqarish  texnologiyalariga 
deparafinlash  -  qattiq  uglevodorodlarni  ajratib  olish  jarayoni  kiritilgan.  Shu  bilan 
birga  qattiq  uglevodorodlar-parafin,  sterezin  va  ular  asosida  ishlab  chiqariladigan 
mahsulotlar uchun qimmatbaxo xom ashyodir.  
Neftni  frakstiyalarini  qattiq  uglevodorodlari  xuddi  suyuq  uglevodorodlar  kabi 
normal  tuzilishga  ega  bo’lib  xar-xil  molekulyar  massalidir:  Izoparafinli  - 
molekuladagi  uglevodorodlar soni turlicha, xar  xil tarmoqlangan,  naftenli - aromatik 
va naften aramatik - xalqalar soni turlicha bo’lgan va yonbosh zanjirlar normal va izo 
strukturali bo’lgan uglevodorodlardir.  
Qattiq uglevodorodlarni kimyoviy tarkibi frakstiyalarni qaynash haroratlarining 
chegarasiga bogliq. 
Past  haroratda  qaynaydigan  moy  frakstiyalarida  asosan  normal  tuzilishga  ega 
bo’lgan  qattiq  parafin  uglevodorodlar  bo’ladi.  Qaynash  haroratining  ortishi  bilan  N-
alkanlarni  miqdori  kamayadi,  izoparafin  va  stiklik  uglevodorodlarni,  asosan  naften 
uglevodorodlarni  miqdori  ortadi.  Mazutni  xaydalgandan  so’ng  qolgan  qoldiqda  - 
sterezinda  qattiq  uglevodorodni  asosiy  komponentlarini  yonbosh  zanjirli  izo  - 
tuzilishga  ega  bo’lgan  naften  uglevodorodlari  tashkil  qiladi.  Frakstiyalarni  qaynash 
haroratini ortishi bilan ularda qattiq uglevodorodlarni miqdori ortadi va erish harorati 
ko’tariladi.  
Deparafinlash  jarayonining  vazifasi  qattiq  uglevodorodlarni  suyuq  fazadan 
ajratishdir.  Shuning  uchun  ularni  krisstallik  strukturasi  katta  rol  o’ynaydi,  ya’ni 
kristallarni  formasi  o’lchamlari  fazalarni  ajratish  jarayonining  tezligi  va  aniqligini 
belgilaydi.  

---

63 
 
Qattiq  uglevodorodlar  asosan  izomorf  moddalarga  kiradi,  ular:  stiklik 
uglevodorodlar bo’lib  yonbosh zanjirlari  normal tuzilishga ega, shuning  uchun  birga 
kristallanganda  aralash  kristallar  xosil  qiladi,  harorat  pasayganda  birinchi  navbatta 
yuqori  haroratda  yumshaydigan  uglevodorodlarni  kristallari  ajraladi.  Ularni  kristall 
reshyotkalarida ketma-ket past haroratda qotadigan  uglevodorodlarni kristallari  xosil 
bo’ladi. 
Neft mahsulotlarini deparafinlash birnecha usulda  bajariladi: 
Qattiq uglevodorodlarni past haroratda kristallash. 
Xom  ashyoni  eritmasidagi  qattiq  uglevodorodlarni  tanlovchi  (saylovchi) 
erituvchilar bilan. 
Karbamid bilan kompleks xosil qilish yo’li bilan. 
Qattiq 
uglevodorodlarni 
katalitik 
usulda 
past 
haroratda 
qotadigan 
mahsulotlarga aylantirish usuli bilan. 
Xom  ashyoni  adsorbstiya  usuli  bilan  yuqori  va  past  haroratda  kristallangan 
mahsulotlarga ajratish yo’li bilan. 
Biologik ta’sir bilan.