Neft-gazkimyo sanoati texnologiyasi

9.1. Neft mahsulotlarini erituvchilar bilan kristallab deparafinlash 
Jarayonni fizik - kimyoviy asoslari 
  
Bu  jarayon  qattiq  va  suyuq  uglevodorodlarni  bazibir  erituvchilarda  past 
haroratda  xar-xil  eruvchanligiga  asoslangan.  Bu  jarayonni  barcha  frakstiya  tarkibli 
moy  xom  ashyosi  uchun  ishlatsa  bo’ladi.  Moy  frakstiyalarini  qattiq  uglevodorodlari 
polyar  va  polyar  bo’lmagan  erituvchilarda  cheklangan  miqdorda  eriydi.  Bunday 
uglevodorodlarni  eruvchanligi  qattiq  moddalarni  suyuqlikda  erish  nazariyasiga 
bo’ysunadi va  qo’ydagilar bilan xarakterlanadi: 
a)  qattiq  uglevodorodlarni  eruvchanligi  frakstiyalarni  qaynash  harorati  va 
zichligi ortishi bilan kamayadi.   

---

64 
 
b)  bir  xil  harorat  oraligida  qaynovchi  frakstiyalar  uchun  bir  gomologik 
qatoridagi qattiq uglevodorodlarni eruvchanligi  ularni  malekulyar  massalarni  ortishi 
bilan kamayadi.  
v) qattiq uglevodorodlarni eruvchanligi harorat ortishi bilan ko’payadi. 
Deparafinlash  jarayonida  ishlatiladigan  ertuvchi  kuyidagi  talablarga  javob 
berish kerak: 
Erituvchi  jarayonni  haroratida  xom  ashyodagi  suyuq  uglevodorodlarni  eritib 
qattiq uglevodorodlarni eritmasligi kerak. 
Deparafinlash  haroratini  oxirgi  nuqtasi  bilan  moyni  qotish  haroratlari 
oralig’idagi  minimal  farqni  ta’minlashi  kerak  va  qattiq  uglevodorodlarni  yirik 
kristallarini  xosil  qilishi  kerak.  Ko’rsatilgan  haroratlar  oraligidagi  farqni 
«Deparafinlashni harorat effekti» deyiladi. 
Erituvchini qaynash harorati juda yuqori va juda past bo’lmasligi kerak.  
Erituvchini qotish harorati past bo’lishi kerak, chunki deparafinlash haroratida 
kristallanib qolib filtrlarni berkitib qo’ymasin. 
Korroziyaga agressiv bo’lmasligi kerak.  
Sanitariya  normalariga  javob  berishi  kerak,  arzon,  topish  mumkin  bo’lgan 
bo’lishi kerak. 
Deparafinlash  jarayoni  moy  ishlab  chiqarishda  murakkab,  ko’p  mexnat  talab 
qiladigan va qimmat bo’lib uni effektivligi suspenziyani filtrlash tezligiga bog’liq. Bu 
esa  o’z  navbatida  qattiq  uglevodorodlarni  kristallarini  strukturasi  bilan  bogliq  (xom 
ashyoni erituvchi bilan sovutganda tushadigan) bo’lib ularni o’lchamlarini katta yoki 
kichikligi qattiq fazani suyuq fazadan ajratishni tezligini belgilaydi. 
Qattiq uglevodorodlarni kristallanishi to’yingan eritmadan kristallarni «shakli» 
ajralib  chiqishi  bilan  boshlanadi.  Eritmani  sovitish  davom  ettirilganda  kristallanish 
paydo  bo’lishi  kristallanish  markazlarida  boradi.  Kristalanish  jarayonida  yirik 
kristallarni  olish  uchun  «shakli»  larni  soni  kam  bo’lishi  kerak,  chunki  kristallanish 
markazlarda boradi. 

---

65 
 
Shakl  markazlari  ko’p  bo’lsa  mayda  kristallangan  struktura  xosil  bo’ladi. 
Eritmadan  qattiq  fazani  kristallanish  markazlarida  ajralish  tezligi      I.I.  Andreev  
tenglamasi  bilan aniqlanishi mumkin. 
)
1
(
x
x
DS
dt
dx
V




       (1)   
bu erda 

dt
dx
vaqt birligida kristallangan modda miqdori. 
D 
- 
to’yingan 
eritmadagi 
uglevodorod 
molekulasining 
diffuziya            
koeffistenti. 

 -  differenstiyalanish yo’lining o’rtacha uzunligi. 
S -   ajralib chiqqan qattiq fazani yuzasi. 
x -  to’yingan eritmani konstentrastiyasi. 
x
1 
– ilk xosil bo’lgan krisstallar eruvchanligi 
Diffuziya kaeffistenti D.Eynshteyn. tenglamasi bilan xisoblanadi. 
 
Пrn
I
N
RT
D
6


   (2)   
bu erda 
R - Gazni universal o’zgarmas ko’rsatgichi. 
N -  Avagadro soni. 
T -  Kristallanishni absolyut harorati. 
P -  Muxitni dinamik qovushqoqligi. 
r - qattiq uglevodorodni molekulasini o’rtacha radiusi. 
 
D ni qiymatlarini (1) tenglamaga qo’yilsa  
rnб
ST
ПN
R
V


6
 
 

---

66 
 
Bundan  ko’rinib  turibdiki,  qattiq  fazani  eritmasdan  ajratib  xosil  bo’lishi 
muxitni  qovushqoqligiga,  diffuziyalanishni  o’rtacha  yo’liga,  qattiq  uglevodorodni 
molekulasini  o’rtacha  radiusiga  va  eritmani  konstentrastiyasini  ayirmasiga,  ajralib 
chiqqan qattiq fazani shu T haroratidagi eruvchanligiga bogliqdir.