|
5. Mavzu: Bolalarni butun predmetni teng bo’laklarga bo’lishga o’rgatish.
Matematika aniq fan ,shu sababli o’qitishda bolalar o’z fikrlarini aniq va
bog’liqli bayon qilishni o’rganishlari juda muxim .Bolalar xar doim tarbiyachining
mantiqan ixcham , savodli nutqini eshitishlari kerak .Tarbiyachilar ko’pincha u
yoki bu matematik atamani ishlatishganida “to’plam”, “miqdor’’ , “son’’ ,
“raqam” , “ kattalik” , “shakl”, “figura”, “tomon”, “yoq”, “shartli o’lchov”,
“o’lchov” va x.k. tushunchalar orasidagi farqlarni tasavvur qila olmaganlari
tufayli xatolarga yo’l qo’yishadi . Matematik tushunchalarning mazmunini bilib
olish muxim ,busiz bolalaga ilmiy ,ishonchli bilimlarni berib bo’lmaydi . Fazoviy
va miqdoiriy belgilar va munosabatlar faqat so’zlar yordamida akislanishi mumkin.
Shu sababli bolalar tomonidan matematik o’bektlarni xossalari va belgi;larining
ajratilishi, albatta , ularning nomlari bilan kuzatiladi. Bola bog’langan qo’shma gap
va ergashgan qo’shma gap tuza olmagani uchun nutqda matematik
munosabatlarni aks ettirish unga juda qiyinlik qiladi.Bu malakani sinchiklab ishlab
chiqishga to’g’ri keladi.
Oldin savollarni bo’laklarga ajratish maqsadiga muvofiq masalani bolalarda –
‘’qizil tasmachada nechta tosh bor?’’-deb so’raladi.So’ngra bolani ushbu
bog’lanishni o’rnatishga o’rgatish kerak:’’Qizil tashmachada bitta,ko’k tasmachada
esa ko’p tosh bor’’.
Tarbiyachi yo javob namunasini beradi, yoki bola uchun javob beraadi:’’Qizil
tasmachada bitta tosh bor, ko’k tasmachada esa ………’’-‘’ko’p tosh bor’’ deb
to’ldiradi kichkintoy.
Bolalar matematik fikirlarni qisqa va aniq ,ish moxiyatini aks ettirib tuzishga
o’rganiladi.Uch
yoshli
bola
‘’qo’girchoqlar
nechta
bolsa,piyolachalar
shuncha’’deydi yoki ‘’Idishlar ko’p qo’g’irchoqlar kam’’deydi yoki ‘’To’rt
Uchdan katta,uch esa to’rtdan kichik’’ deb javob beradi.
Bolalar nutqida matematik obektlar bilan bajariladigan ishlarning aks etishiga katta
etibor berish kerak.Bolalar u yoki bu topshiriqlarni bajarilishini,albatta gapirib
berishlari va tushuntirishlari kerak .Ajratilgan xossalar,belgilar(alomatlar) va mos
harakatlar usullar orasida bog’lanishlar yani bilimlar bilan ularning idrok qilinishi
orasida bog’lanishlar shu asosda o’rnatiladi. Bolalar uchun xar bir yangi xarakatn
tarbiyachining o’zi ko’rsatadi, uni aniq ko’rsatmalar tushuntirishlar bilan olib
boriladi bu ko’rsatma va tushuntirishlar mumkin bo’lgan xatolarning oldini olishga
yo’naltirilgan bo’ladi, bunda xamma ish usullarini tarbiyachining o’zi ko’rsatadi,
jarayoni va ishlarning bajarilish tartibini o’zi tushuntiradi.Masalan ,bolalarga
sanoq usullarini o’rgatar ekan , tarbiyachi bolalar ko’z oldida buyumlarni sanaydi
va bunday deydi : ‘’Men matryoshkalarni ,qog’irchoqlarni o’ng qo’lim bilan
chapdan o;nga qarab sanayman, ularga bunday tegaman, bitta, ikkita ,uchta- jami
uchta matriyoshka deyman ‘’.Didaktik materialni almashtirib , tarbiyachi bir xil
harakatning o’zini ko’p marta takrorlaydi, bunda u xar doim xarakat nomini aytib
turadi. Bolalar nima qilishlarini va qanday qilishlarini gapirib berishadi.Bolarning
u yoki bu xarakatni o’zlashtirishlariga qarab ,og;zaki tushuntirishlarning ro’li orta
boradi.Tarbiyachi bolalarni so’z bo’yicha ishlashga o’rgatadi,brogan sari ularga
ko’proq mustaqillik beradi. Agar dastlab harakat usullari mufassal tushuntirilgan
bo’lsa, keyinroq ko’rsatmalar umumiy harakterga ega bo’la boshlaydi, masalan
:’’stolning uzunligi va kengligi , bo’yi va enini aniqroq o’lchashga xarakat qiling
‘’.
SHundan keyin bolalar qo’yilgan masalani xal qilgunga qadar xarakatlarni
rejalashtirishga o’rgatiladi, ular ushbu xil savolarga javob berishadi: qaysi lenta
uzun, qaysi lenta qisqa ekanini qanday bilish mumkin? Siz tog’ri tortburchaklarni
teng ikkiga qanday bo’lasiz ? Qaysi xaltada don ko’pligini qanday bilasiz ? .
O’qitishning bunday izchillikda bo’lishi bilan jarayonlarini rivojlantirishda katta
axamiyatga ega.SHunday qilib bolalar,albatta,nima qilganliklari va qanday
qilganliklari,keyinroq nima qilishlari xaqida gapirib berishlari kerak.Bunda ular
tushunarsiz,anlab yetilmagan ,yani bevosita ular tajribasida bo’lmagan narsalarni
eslab qolishlariga xech bir xolda yo’l qo’ymaslik kerak.Tarbiyachi bir narsaning
o’zi xaqida bir nechta savol beraddi,ammo xar gal ,bolalarni o’ylab ,tushunib
yetgan xolda javob berishga undab, bu savollarni xar xil ifodalab
beradi.CHunonchi,tayorlov guruxi bolalari lentaning uzunligini o’lchaganlaridan
keyin,u ushbularni so’raydi:’’Lentaning uzunligi nimaga teng? Lentaning uzunligi
3 ta o’lchovga teng degan nimani bildiradi? Lentaning uzunligini o’lchashda
chiqqan 3 soni nimani bildiradi? SHunday uzunlikda lenta olish uchun yana
o’lchovni necha marta qo’yish kerak ?’’ Tarbiyachi siyqasi chiqqan javoblarga
yo’l qo’ymaydi,doimo bolalarga bu xaqda qanday qilib boshqacha aytish
mumkinligini o’ylab qo’yishni taklif qilib turadi.Buyumlarning ikki guruxi
o’rtasida tenglik o’rnatilib ,deyishadi katta gurux bolalari.Bolalar oldida xap doim
‘’Nega?’’,’’Qanday?’’ savollari turishi kerak. Tarbiyachi bolalarni o’rtoqlarining
javiblarini to’ldirishlari ,tuzatishlari, aniqlqshtirishlarini taklif qilib , ularning
javoblarini yaxshi eshtishga o’rgatadi:’’Kim to’ldiradi ,kim yaxshiroq gapirib
beradi?’’ kabi savollarni beradi.Mashg’ulot jarayonida butun gurux va aloxida
bolalar ishini boshqarib turadi. Buning uchun u xar bir yangi savol va topshiriqlar
bilan guruxning xammasiga murojat qiladi,jaobni esa tarbiyachi chaqirgan
bolagina beradi.Frantal mashiqlar o’tkazishda bolalar ko’rsatmalarini tinglash
,bolalar bilan bir xil suratda o’ynash, topshiriqlarni bajarishi o’z vaqtida
tamomlashga va nixoyat nima qilganliklari va qanday qilganliklari, nima xosil
qilganliklarini gapirib berishga o’rgatiladi.Kimda boshqachajavob chiqqan bo’lsa ,
u tovush chiqarmay qo’lini ko’taradi .Javob xar xil chiqqanda ,qaysi javob
to’g’riligini aniqlaydi va xatolarni tuzatish taklif qilinadi.Tarbiyachi xar bir
topshiriq bajarilgandan keyin baxolaydi va bunda ko’rsatmalar bajarilishning
to’g’riligini,chalg’imay ishlash malakasini ta’kidlab o’tadi.O’rtoqlarining
javoblarini kuzatish malakasini rag’batlantiradi. Bolalarga matematik o’rgatishda
uning aloxida xususiyatlarini xisobga olish kerak ,chunki bolalarnig xammasi xam
matematik bilimlarni bir tekisda o’zlashtirmaydi, matematikaga bir xilda
qiziqmqydi.Ba’zi bolalar u yoki bu harakat tecnikasini qiynalib o’zlash tirishadi
,bazi bolalar esa matematik bog’lanishlar va munosabatlarni nutuqda
akislantirishda qiynaladilar.Bilimlarni o’zlashtirish surati xam xar xil bolada xar
xil , bir xil emas.
Bularning xammasi mashg’ulotlarda bolalardan rejaviy sorash,kimgadir ortiqcha
marta nimadir qilishni, kimga esa nima qilgani va qanday qilgani so’zlab berishni
taklif qilishni oldindan nazarda tuttish kerakligini asoslaydi va x. k. Qo’shimcha
individual mashg’ulotlar ortiqcha ekanligi aniqlanadi. Bu xil mashg’ulotlar bolalar
3-4 ta mashg’ulotning o’tkazib yuborganda ,xotirasi juda bo’sh o’quvchilar mavjud
bo’ladi ( bu xolda kam uchraydi ) zarur bo’ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
