Nazariy savollarga Javoblar 1

---

305”A” Guruh talabasi No‘monjon Mamiraliyev 

Nazariy savollarga Javoblar 

 

1.So'nggi  yillarda  falsafiy  bilim  berishga  alohida  e'tibor  berilmoqda.  Malakaviy  o'qitish  tizimida 

falsafiy  bilim  berish  birinchi  qadam  bo'lib,  bu  sohada  erishilgan  yutuqlar  va  tajribalar  qo'llanishi 

mumkin. Kasb pedagogikasining ilmiy o‘rini aniqlash uchun uning ob'ekti va predmetini ajratib olish 

kerak.  Bizga  ma'lumki  ilm  bu  haqiqatda  sodir  bo'lgan  jarayonlarni  o'rganish  va  isbotlashga 

yo'naltirilgan ilmiy bilim yo'nalishidir .Ilmning predmeti - bu ob'ektning shunday ta'rifi borki, unda 

izlanishlar  aniq  yo'nalish  bo'yicha  olib  boriladi.  Insonning  madaniy  va  ma'naviy  shakllanishi 

quyidagilar asosida amalga oshadi. 

Ma'lumot 

Madaniyat 

Mentalitet 

 

2.Kasbiy  ta‘lim  fani  bizga,  O‘zbekiston  mustaqilligining  birinchi  yillaridan  kirib  keldi.  Chunki, 

qo‘llanayotgan tajribalar kasbiy ta‘limning asosi bo‘lib xizmat qiladi. Talabalarimizga kasbiy ta‘lim, 

kasbiy tarbiya berish muammolari ko ‘zga tashlanib qoldi. Har bir insonning hayoti asosini iqtisodiy 

faoliyat  tashkil  etar  ekan,  u  albatta  har  bir  odamdan  iqtisodiy  fikrlashga  o‘rganishni  talab  qiladi. 

Ayniqsa,  bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  bu  talab  yanada  kuchayadi.Oliy  o‘quv  yurtining  talabalari, 

ayniqsa  iqtisodiy  yo‘nalishdagi  o‘quv  yurtining  talabalari  esa  iqtisodiy  fikrlashni  o‘rganibgina 

qolmay,  keng  doiradagi  iqtisodiy  muammolarni  aniqlash,  tahlil  qilish,  iqtisodiy  rivojlanish 

tendensiyalariga baho berish, bu o‘zgarishlar kelajakda qanday natijalarga olib kelishini ko‘z o‘ngida 

keltira bilishni o‘rganishi zarur. SHu o‘rinda Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyevning quyidagi fikrlarini 

ta‘kidlash  o‘rinlidir:  Yoshlarimizning  mustaqil  fikrlaydigan,  yuksak  intellectual  va  ma‘naviy 

salohiyatga ega bo‘lib, dunyo miqyosida o‘z tengdoshlariga hech qaysi sohada bo‘sh kelmaydigan 

insonlar  bo‘lib  kamol  topishi,  baxtli  bo‘lishi  uchun  davlatimiz  va  jamiyatimizning  bor  kuch  va 

imkoniyatlarini safarbar etamiz. Shunday qilib, bugungi kunda jamiyat hayotida yuzaga kelayotgan 

iqtisodiy muammolarni o‘z vaqtida anglab etgan holda ularni oqilona hal qilish uchun zaruriy chora-

tadbirlar  belgilash  soha  mutaxassislaridan  juda  katta  bilim  va  malakani  talab  etadi.  Bo‘lg‘usi 

iqtisodchilar bugungi  davr talablariga javob berish uchun o‘z bilim va malakasini tinimsiz oshirib 

borishi,  zamonaviy  tajribalarni  qunt  bilan  o‘rganishi,  izlanishi  lozim.  Bu  nafaqat  bugungi  kun 

kishilari, balki kelajak avlod oldida ham juda katta masuliyatni bo‘yniga olish demakdir. 

 

3.Izlanish metodlari - Nazariy izlanish metodlariga - analiz, sintez, modellashtirish, konkretlashtirish 

kiradi Empirik izlanish metodiga - birlamchi va umumiy metodlarga bo'linadi. Birlamchi metodlarga 

- kuzatish, og'zaki so'rash, suhbat, yozma so'rash, mutaxassislar bahsi, testlar kiradi Umumiy izlanish 

metodiga - tashxis qilishni o'rganish, pedagogik tajribani umumlashtirish va tajriba kiradi 

 

4.Pedagogikaning uzoq yillar va bir necha avlodlar tajribasida yig‘ilgan ma’lumotlarni insoniyat tarixi 

hamma jabhalarida avlodlarni o‘qitish va malakaviy pedagogik bilimlar berish dunyo tarixida o‘zining 

alohida o‘rniga ega. Quldorlik tizimida aqliy mehnat bilan jismoniy mehnat bir-biridan farq qilgan. 

Jismoniy mehnat qullar zimmasiga yuklatilgan. Quldorning asosiy ish faoliyati esa aqliy mehnatdan 

iborat  bo‘lib,  ular  asosan  falsafa  va  siyosatni  tashkil  etgan.  Bu  esa  o‘z  vaqtida  malakaviy  mehnat 

bilimining  g‘oyaviy  rivojlanishiga  ta’sir  ko‘rsatgan.O‘rta  asrlarda  davlat  tepasida  din  hukmronlik 

qilgan bo‘lib, unda kasblar xudo tomonidan berilgan, egallangan hunarga ilohiy va sirli deb qaralgan. 

Bu  esa  jamiyatda  egallanayotgan  hunarga  munosabatni  belgilaydi.Kapitalistik  munosabatlarning 

murakkablashuvi,  fan,  madaniyat,  texnikaning  rivojlanishi  natijasida  XV-XVII  asrlarda  malakaviy 

o‘qitishning  muammolari,  shakllari,  ularni  tashkil  etish  va  samaradorligini  oshirishga  bo‘lgan 

---

305”A” Guruh talabasi No‘monjon Mamiraliyev 

qiziqishlar ortib bordi.XIX asr oxiri va XX asr boshlarida sotsial-iqtisodchilar ta’siri ostida G‘arbiy 

Yevropa pedagogikasida mehnat maktabini isloh qilish boshlandi. Uning asosiy yo‘lboshchisi Georg 

Kershensheyner hisoblanadi. 

 

5.Kasb  pedagogikasi  fanini  o‘rganishda  yana  bir  qator  metodlardan  keng  foydalaniladi.  Bularga 

izlanish metodlari kiradi. O‘z navbatida izlanish metodlari 2 xil bo‘ladi: 

- Nazariy 

- Empirik 

- Umumiy 

Nazariy bilish metodlariga: analiz, sintez, modellashtirish, konkretlashtirish kiradi.  

Empirik bilish metodi: birlamchi va umumiy metodlarga bo‘linadi. Birlamchi metodlarga – kuzatish, 

og‘zaki so‘rov, suhbat, ѐzma so‘rov, mutaxassislar bahsi, testlar kiradi. 

Umumiy  izlanish  metodlriiga  –  tashxis  qilishni  o‘rganish,  pedagogik  tajribani  umumlashtirish  va 

tajriba  kiradi  Bu  metodlar  malakaviy  pedagogikada  keng  tarqalgan  bo‘lib,  ishchixodimlarning 

malakasini  aniqlash,  kasbiy  muammolarni  hal  etishda  keng  tarqalgan  Ish  faoliyatini  o‘rganishda 

bajarayotgan  ishning  umumiy  unumdorligini  aniqlashda  ish  xulosasini  o‘rganuvchi  tavsifnoma 

yordamida o‘rganiladi 

 

6.Ilmning predmeti - bu ob'ektning shunday ta'rifi borki, unda izlanishlar aniq yo'nalish bo'yicha olib 

boriladi. Insonning madaniy va ma'naviy shakllanishi quyidagilar asosida amalga oshadi. Ma'lumot 

Madaniyat  Mentalitet  Pedagogik  faoliyatda  2  asosiy  yo'nalish  mavjud.  Bir  tomondan  bu  faoliyat 

o'qituvchining  kundalik,  o'quv  va  tarbiyaviy  ishlariga,  o'qituvchi  va  o'quvchi  orasidagi  o'zaro 

munosabatga,  ta'lim-tarbiya  ishlarida  o'quvchining  bilim,  malaka  va  ko'nikmalariga  bog'liqdir. 

Pedagogika fanining asosiy masalasi esa bu jarayonni samarali va sifatli ta'minlashdir. Buning uchun 

esa aniq metod va tashkiliy shakllardan samarali foydalanish zarur. Ushbu metodda ma'lum miqdorda 

erkinlik, pedagogik san'at, pedagogik mahorat oʻz oʻrnini topgan bo'lishi kerak. Oʻrta asr davomida 

diniy  hukmronlik  bo'lib,  unda  kasblar  xudo  tomonidan  berilgan,  egallangan  hunarga  u  urf-odatlar, 

ilohiyot  va  sirli  deb  qaralgan.  Bu  esa  jamiyatda  egallanayotgan  hunarga  munosabatni  belgilaydi. 

Kapitalistik  munosabatlarning  rivojlanishi,  fan  rivoji,  madaniyati  va  texnikaning  rivojlanishi  bilan 

XV-XVII  asrlarda  malakaviy  oʻqitishning  muammolari,  shakllari,  ularni  tashkil  etish  va 

samaradorligini oshirishga bo'lgan qiziqishlar oshib bordi. XIX asrning oxiri XX asrning boshlarida 

sotsial-iqtisodchilar  ta'siri  ostida  Gʻarbiy  Evropa  pedagogikasida mehnat  ta'lim  muassasasiini  isloh 

qilish boshlandi. Uning asosiy yo'lboshchisi Georg Kershensheyner hisoblanadi. 

 

7.Talimni  uzluksizligi  shundaki  u  hech  qachon  òz  axamiyatini  yoqotmaydi  undan  unumli 

foydalanmoqchi bolgan odam doimiy ravishda izlanishda yani uzluksiz izlanish va harakatda bolishi 

lozim Talim uzluksizligining yana bir muhim jihatishundan iboratki u davrga moslashuvchandir yani 

har  bir  davrda  uning  shakl  shamoyili,  uslublari  va  òrganish  metodikasi  takomillashib  boradi 

Ta’limning uzluksizligi. Birinchi marta uzluksiz ta‘lim konsepsiyasi 1965 yilda YUNESKO Forumiga 

taqdim etilgan edi.  Uni  yirik  nazariy olim  Lengrandom  olib chiqqan edi. Uzluksiz  ta‘limning  asl 

mohiyatini  biz  “Bibliya”,  “Qur‘on”,  “Hadislar”  va  hikmatli  so‘zlarda,  umuman  insoniyat  tarixi  va 

rivojlanishi hamda guvoh i bo‘lgan muqaddas kitoblarda ham ko‘ramiz. 

 

8.Germaniyada kasb ta’limi tizimi 

Germaniyada  bir  necha  murakkab  tuzilmaga  ega  bo‘lgan  ta’lim  tizimi  qabul  qilingan.  Ta’lim 

oluvchilarni  mutaxassislikka  yo‘llashda  3  ta  bosqichdagi  maktablar  tashkil  etilgan  bo‘lib,  ular  o‘z 

---

305”A” Guruh talabasi No‘monjon Mamiraliyev 

faoliyatini boshlang‘ich ta’limdan keyin davom ettiradi.O‘quv jarayonining turli jabhalarida o‘ziga 

xos talablar yo‘lgan qo‘yilgan bo‘lib, ular turli bosqichlarda turlicha amalga oshiriladi. 

 

9.Kasbiy  ta’limning  frantsuz  modeli  Frantsiyada  maktabni  bitirgach,  kollejlarda  o‘qitish  tizimi 

hukmronlik qiladi. Bu esa o‘z navbatida erta kasb egallashdan asrab qoladi. Frantsiyada boshlang‘ich 

ta’lim  asosan  11  yoshgacha  bo‘lib,  keyin  o‘quvchi  kollejda  ta’lim  oladi.  Undan  keying    ta’limni 

o‘kuvchi umumta’lim yoki texnik litseylarda davom ettirishadi. Bugungi kunda texnik litseylar texnik 

bilimlarni berib, u asosida bakalavr unvonini olish mumkin. O‘quv muassasining ixtisosligiga qarab, 

bakalavrlar frantsuz tilini, sotsiologiya asoslarini, matematika, tabiiy fanlar va texnologiya fanlarini 

yaxshi  egallaydilar.  Texnologiya  yo‘nalishidagi  bakalavrlar  chet  tillari,  kompyuter  va  tijorat 

bilimlariga ega bo‘ladilar, barcha bakalavrlar oliy o‘quv yurtlarida ta’lim olish hukukiga egadirlar. 

Malakali  ishchi-xodimlarni  tayyorlashda  davlat  va  xususiy  litseylar  faoliyat  ko‘rsatib,  ularning 

hammasi davlat nazorati ostida bo‘ladi. Kasbiy ta’limda o‘qish jarayoni Ta’lim vazirligi tomonidan 

ishlab chiqiladi, uni moddiy ta’mirlash javobgarligi esa davlat zimmasidadir. Umumiy kasbiy ta’limda 

o‘qitish jarayoni Frantsiyada bepuldir. 

 

10.Ta’limda  test  usuli  qo‘llanildi,  iqtidorli  bolalarni  aniqlashga,  o‘qitishga  alohida  ahamiyat 

berilmoqda.  Mingdan  ortiq  iqtidorli  bolalar  Amerika,  Angliya,  Shvetsiya,  Yaponiya  va  Turkiyada 

ta’lim  olib,  mustaqil  respublikamiz  xalq  xo‘jaligi  uchun  zarur  bo‘lgan  bilim  va  kasblarni 

egallamoqdalar.  Ma’lumki,  pedagogika  tarixi  ham  boshqa  xalqlar,  mamlakatlar  pedagogika  tarixi 

bilan aloqada rivojlandi va rivojlanmoqda. Shu sababdan hozir Markaziy Osiyo pedagogika tarixini 

tadqiq etishda xorijiy Sharq va Yevropa mamlakatlari ta’lim tizimi ham o‘rganilmoqda.