Nazariy poetika

Epik    tur.   

Voqea  va    xarakterlar    muallifdan    tashqarida    qilib  beriladi.    Muallif  esa, 

hikoyachi    sifatida    bo`ladi.    Bu    turda    voqealar    keng    tasvirlanadi,    inson    va    uni  qurshab  

olgan  muhit  voqeligi  to`la  va  har  tomonlama  beriladi.  Bu  turda  hayotni ifodalashning  har  

xil  usullaridan  foydalaniladi. SHuning  uchun ham epik  turda voqelik keng qamrab olinadi. 

---

Epik tur uchun xos bo`lgan yana bir xususiyat - voqealar bo`lib o`tgan qilib beriladi. Bu 

xususiyat muallifga voqealarni tasvirlabgina qolmasdan, izohlash, ularga munosabat  bildirishga  

ham  imkon  yaratadi.  Hikoya  ko`pincha  uchinchi  Shaxsda bo`ladi. Masalan, «Qutlug`  qon»,  

«Anna  Karenina».  SHuningdek,  hikoya  birinchi shaxs tilidan  ham  berilishi  mumkin. «Davr  

mening  taqdirimda»,  «Qadrim», «Zamonamiz qahramoni».  

4. Xalq og'zaki ijodi va yozma adabiyotdagi janrlar adabiy turlarga mansubligi jihatidan 

umumiylik kasb etsa, ayrim janrlarning o'ziga xos xususiyatlari nuqtai nazaridan farqli jihatlarga 

ham egadir. 

Adabiyotshunos  B.Sarimsoqov  o'zining ―Badiiylik asoslari va mezonlari‖ asarida badiiy 

kechinma tabiati haqida so'z yuritar ekan: 

1. Lirik kechinma 

2. Epik kechinma 

3. Dramatik kechinma 

4. Paremik kechinma  

tarzida tasnif etadi. Jumladan, paremik kechinmaning  xususiyatlariga diqqat qaratadigan 

bo'lsak,  olimnnig  fikriga  ko'ra  ―Badiiy  kechinmaning  ushbu  shakli  yuqoridagi  adabiy  turlarga 

xos kechinmadan o'zining barqaror tabiati va tarkibida hissiy nisbatga qaraganda aqliy nisbatning 

ustunligi bilan farqlanadi‖. Bunga olim maqol, matal, topishmoq va aforizmlarni kiritgan holda 

ularda  voqea-hodisalarning  o'zi  emas,  balki  ular  haqidagi  ixcham  xulosalar  ifodalanishi  qayd 

etiladi. Adabiyotshunosning fikrlariga ko'ra, birgina maqolda aks etgan fikr haqida ko'plab lirik, 

epik  yoki  dramatik  asarlar  yaratilishi  mumkin.  Umuman,  olganda,  paremiya  adabiy  turiga  xos 

xususiyat  sifatida  olim  bunday  asarlarda  obraz  va  obrazlilikning  o'ta  barqarorligi  va  nihoyatda 

katta  umumlashmaga  ega  bo'lishini  ko'rsatib  o'tadi.  Umuman  olganda,  olimning  ushbu  fikrlari 

ayniqsa,xalq  og'zaki  ijodida  mavjud  janrlarning  xususiyatlarini  qamrab  olganligi  jihatidan 

diqqatni tortadi. Qolaversa, xalq og‗zaki ijodi va yozma adabiyot o‗zining muayyan janrlari bilan 

o‗ziga xos va ayni paytda bir-biriga yaqin. Ayrim janrlar faqat xalq og‗zaki ijodida qo‗llaniladi 

va  yozma  adabiyotga  ko‗chmagan.  Masalan,  ertak  janri.  Xalq  og‗zaki  ijodida  qo‗llaniladi. 

Yozma adabiyotdagi ertaklar esa adabiy ertak deb nomlanadi. Ayrim xalq og‗zaki ijodi janrlari 

esa  yozma  adabiyotga  o‗zgarishlar  asosida  o‗tgan.  Shuningdek,  xalq  og‗zaki  ijodidagi  ayrim 

janrlar ijrosi bilan o‗ziga xosdir.