Nazariy poetika

och

  va  

to`q 

 bo`ladi.  To`q qofiya 

bir-biriga  to`la   ohangdosh   so`zlardan  tuzilgan  qofiyadir. Unda  so`zlar bir-biriga to`la  yoki 

muvofiq  bo`ladi.  Biroq  qofiyaning  to`q  yoki    ochligi  undagi  tovushlarning  ko`p  yoki  oz 

ohangdoshligi bilangina belgilanmaydi.  

To`q  qofiya

  shunday  qofiyadirki,  unda  qofiyadosh  so`zlar  ma‘no  jihatidan  birbiridan 

qanchalik    uzoq    bo`lib,    tovush    tarkibi        jihatidan    yaqin    bo`lsa,    qofiya  shunchalik  to`q 

sanaladi.  Demak,  qofiyaning  to`q  yoki  ochligi  qofiyalanuvchi  so`zda  mujassamlashgan 

informatsiyaga ham bog`liqdir. Aks holda omonim qofiya eng to`q qofiya sanalgan bo`lardi.  

Och  qofiya

.  Bunday  qofiyada  ohangdoshlik  juda  kuchsiz  yoki  qariyb  yo`q bo`ladi.  

Bunday  qofiyada  asosan  qo`shimchalargina  (qo`shimcha  bo`lganda  ham  bir ma‘noli,  bir  xil

  qo`shimcha)  ohangdoshlik  tasavvurini  yaratib  keladi.  Demak, och 

qofiya to`la bo`lmagan ohangdoshlikdir.  

Qofiyadan  keyingi  elementlar.  Ba‘zi  she‘rlarda  qofiyadan  keyin   ham  ayrim so`z, 

birikma  yoki  butun-butun  jumla  bir  xilda  takrorlanib  kelishi  mumkin. 

Qofiyadosh so`zlardan keyin aynan takrorlanib keladigan yordamchi so`zlar, alohida so`z 

yoki  jumlalar barmoq sistemasidagi  she‘rlarda hamda  yirik epik   asarlarda boshdan oxirigacha 

davom  etadigan  izchil  takror  bo`lmasdan,  o`tkinchi,    epizodik  xarakterga  ega  bo`ladi.  Bunday 

takror  qofiyadosh  so`zlardan  keyin  misra  oxiridagina  bo`lmasdan  band  oxirida  ham  bo`lishi 

mumkin. 

Mumtoz  she'riyatda  esa  qofiyani  asosni  tashkil  etuvchi  "tirgak  tovush"  raviy  deb 

yuritiladi. Masalan: ―tosh‖, ―bosh‖, ―qosh‖ so'zlaridagi ―sh‖ tovushi raviydir.  

She'rshunoslikda mumtoz qofiyaning ning 2 ko'rinishi alohida ajratiladi: 

1. 

Muqayyad qofiya

 faqat o'zakdan tashqil topgan qofiyadir. 

2. 

Mutlaq qofiya

da esa qofiyalanuvchi so'zlar tarkibida qo'shimchalar ham ishtirok etadi. 

Bu ikki qofiya ko'rinishlarining alohida unsurlari ajratiladi. 

Masalan,ridf, daxil, ta'sis, qayd kabilar muqayyad qofiyaning unsurlari bo'lsa, vasl xuruj, 

mazid, noyira kabilar mutlaq qofiyaning unsurlaridir. 

Umuman olganda, qofiya ilmi ham she'rshunoslikning muhim qismlaridan biridir.