Nazariy o’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi

Spirtlarning olinishi: 1) Spirtlar (metil spirt) CO bilan H₂ dan katalitik sintez qilish (Tq 250 ⁰C, P 7MPa, kat–ZnO va CuO aralashmasi) yo`li bilan olinadi: CO + 2H<sub>2</sub>  CH<sub>3</sub>OH
2) Spirtlar (etil spirt) shakarli moddalarni achitqilar ishtirokida bijg`itish yo`li bilan olinadi: C<sub>6</sub>H<sub>12</sub>O<sub>6</sub>  2C<sub>2</sub>H<sub>5</sub>OH + 2CO<sub>2</sub>
3) Neftni krekinglashda olinadigan etilenni gidratlash reaksiyasiga asoslanib olinadi: CH<sub>2</sub>=CH<sub>2</sub> + HOH  C<sub>2</sub>H<sub>5</sub>OH
Spirtlarning fizikaviy xossalari: Quyi spirtlar–suyuqliklar, uglerod atomlarining soni 12 tadan ko`p bo`lgan yuqori spirtlar–qattiq moddalar. Spirtlarning hammasi suvdan yengil. Ularning molekulyar massalari ortishi bilan suvda eruvchanligi kamayadi. Metil va etil spirtlar suv bilan istalgan nisbatda aralashadi.
Spirtlarning kimyoviy xossalari: 1) Spirtlar kimyoviy reaksiyalarga kirishganida bu bog`lanishlardan biri uziladi. Ikkala bog`lanish ham qutbli bo`lgani uchun ular ionli (geterolitik) mexanizm bo`yicha uzilib, organik anionlar yoki kationlar hosil qiladi:
ROH  RO<sup>-</sup> + H<sup>+</sup> ROH  R<sup>+</sup> + OH<sup>-</sup>
2) Spirtlar ishqoriy metallar bilan ta`sirlashib alkogolyatlar hosil qiladi, hosil bo`lgan alkogolyatlar suv ta`sirida gidrolizlanadi:
2C₂H₅OH + 2Na  2C₂H₅ONa + H₂
2C₂H₅ONa + H₂O  2C₂H₅OH + NaOH
3) Spirtlar KMnO₄, K₂Cr₂O₇ kabi oksidlovchilar ta`sirida hamda katalizatorlar (Pt, Cu) ishtirokida havo kislorodida ancha oson oksidlanadi:
CH₃OH + CuO  CH₂O + Cu + H₂O
C₂H₅OH + CuO  CH₃CHO + Cu + H₂O
4) Spirtlar havo kislorodida yonadi: 2CH₃OH + 3O₂  2CO₂ + 2H₂O
5) Spirtlar vodorod galogenidlar bilan reaksiyaga kirishadi:
C₂H₅OH + HBr  C₂H₅Br + H₂O
6) Spirtlarning muhim xossasi–ularning degidratlanish xususiyatidir. Spirt suvni tortib oluvchi moddalar, masalan kons H₂SO₄ bilan qizdirilganda
(>140 ⁰C) degidratlanadi:
CH₃CH₂OH  CH₂=CH₂ + H₂O
2CH₃CH₂OH  C₂H₅OC₂H₅ + H₂O