|
Konstitutsiyani qabul qilishning asosiy xususiyatlari
Konstitutsiyaning qabul qilishning quyidagi usullarini ko‘rsatish mumkin:
1.
Ta‘sis (konstitutsiyaviy) majlis tomonidan. Braziliya (1988), Portugaliya
(1976), Bolgariya (1991), Ruminiya (1991) Konstitutsiyalari shu usul bilan qabul
qilingan.
2.
Amaldagi parlament tomonidan- O‘zbekiston (1992) Xitoy (1992),
Tanzaniya (1977) Konstitutsiyalari misolida.
3.
Referendum yo‘li bilan-Rossiya (1993), Frantsiya (1958), Qozog‘iston
(1995), Kuba (1976), CHili (1980) kabi davlat konstitutsiyalari referendum yo‘li
bilan qabul qilingan.
Ko‘pgina rivojlanayotgan mamlakatlarda Konstitutsiyalar hadya etish yo‘li bilan
ham qabul qilinadi. Hadya etishning 3 yo‘li mavjud:
1. Mutlaq monarxiya sharoitida Konstitutsiyani o‘z xalqiga podsho, qirol, sulton,
monarx hadya qiladi. Buni Nepal (1962), Saudiya Arabistoni (1992)
Konstitutsiyalari misolida ko‘rishimiz mumkin.
2. Mitropoliya mustamlakachi davlat o‘z mustamlakasiga Konstitutsiya hadya
qiladi va uning mustaqil davlatligini tan oladi. Buyuk Britaniya 1979 yil
Zimbabvega Konstitutsiya hadya qilgan.
3. Harbiy yoki revolyutsion Kengash Konstitutsiyani hadya qiladi. Masalan, Misr,
Suriya, Iroq, Afg‘oniston Konstitutsiyalari shu tarzda qabul qilingan.
Konstitutsiyani qabul qilish tartibi oddiy, joriy qonunlarni qabul qilishdan farq
qiladi. Yangi konstitutsiyalar odatda yangi davlat vujudga kelganda. mamlakat
siyosiy tuzumi o‘zgarganda. davlatchilik rivojida jiddiy tub o‘zgarishlar ro‘y
berganda qabul qilinadi. Konstitutsiyani tuzish va qabul qilishnshp bir qancha
usullari bor. Albatta, konstitutsiyaning loyihasini tayyorlashdan to qabul
qilishgacha bo‘lgan barcha ishlarni parlament majlislarida uzluksiz amalga oshirish
mushkul. SHu sababli konstitutsiya loyihasini tayyorlash uchun maxsus
konstitutsiyaviy komissiya tashkil etiladi. 1990 yil 20 iyunda O‘zbekiston
Republikasi Oliy Kengashi yangi konstitutsiya loyihasini tayyorlash uchun
konstitutsiyaviy komissiya tashkil etgan edi.
Umuman olganda. konstitutsiyani tayyorlash, uni qabul qilish boshqa odtsiy
qonunlarni qabul qilishdan farq qiladi. CHunki konstitutsiya — bu davlatning
Asosiy qonuni, huquq tarmoqlarining manbai hisoblanadi, shuning uchun u boshqa
qonun va normativ huquqiy aktlardan o‘zining yuridik kuchi bo‘yicha ustun turadi.
Konstitutsiyani qabul qilish jarayoni oddiy qonunlarni qabul qilish tartibidan
quyidagilar bilan farq qiladi.
1. Oddiy qonunlar O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlis Qonunchilik palatasining
qonuniylik va sud-huquq masalalari qo‘mitasida va boshqa qo‘mitalarida ishlab
chiqiladi va muhokama qilinib, navbatdagi yalpi majlisda qabul qilinadi.
Konstitutsiya loyihasi esa Oliy Majlis palatalari tomonidan maxsus tarzda tuzilgan
muvaqqat konstitutsiyaviy komissiya tomonidan ishlab chiqiladi.
2. Konstitutsiya loyihasini tayyorlash uchun tajribali siyosiy arboblar, jamiyat
turmushining turli jabhalarida tanilgan mutaxassislar va huquqshunos olimlar jalb
etiladi. Mazkur shaxslar oliy vakillik organi deputati bo‘lmasalar ham,
konstitutsiyaviy komissiyaga jalb qilinadilar.
3. Konstitutsiya loyihasini tayyorlash jarayoni oddiy qonunlar loyihasini
tayyorlashga nisbatan ancha davomli bo‘lib, mukammal ishlashni talab etadi.
4. Konstitutsiya loyihasi matbuotda e‘lon qilinib, albatta umumxalq muhokamasiga
qo‘yiladi.
Qabul qilingan konstitutsiyani tasdiqlash marosimi ham turli davlatlarda har xil.
Bunday tartib asosan, federativ shakdda tashkil qilingan davlatlarda amal qiladi.
Qabul qilingan konstitutsiya barcha federatsiya sub‘ektlari tomonidan tasdiqlanishi,
ya‘ni ularning parlamentlari tomonidan ratifikatsiya qilinishi shart bo‘ladi.
O‘zbekiston Respublikasida qabul qilingan konstitutsiyani ratifikatsiya qilish shart
emas.
Qabul qilingan konstitutsiyani kuchga kiritish tartibi ham turli mamlakatlarda har
xil belgilanadi. Ko‘pchshshk mamlakatlarda konstitutsiyani kuchga kiritish alohida
hal qilinadi. Ba‘zi davlatlarda bu uni matbuotda e‘lon qilish bilan amalga oshiriladi.
i
O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi u qabul qilingan kuni, ya‘ni 1992
yilning 8 dekabrida alohida qonun bilan kuchga kiritiddi.
Konstitutsiyaning alohida xususiyatlaridan biri uning ta‘sis etuvchilik, ya‘ni yangi
organlar tuzish, yangi qonunlar ijod qilish xususiyatidir. Konstitutsiya qabul
qilinganidan keyin, davlatning butun yangi organlari tizimi hamda konstitutsiyada
ko‘rsatilgan qonunlar vujudga keladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
