1-rasm. 6-bobdagi 6-masaiaga oid
,
„
2vHQ . л
7. 2-a rasmdan ko‘rinib turibdiki, h
-
s,n0-
g
8
. 2-b rasmdagi belgilashlardan foydalaniladi. Kichik silindming kinetik
energiyasi ikki qismdan iborat - o‘z o'qi atrofida aylanish energiyasi va
katta silindrning ichida yumalash energiyasi:
T = ]
/,0 2 + 1
m ( R - a ) 2 S 2.
2 3
2 v
’
Bu yerda (
R - a )5
= v
kichik silindr markazining harakat tezligi,
/■, =
т а 212
. Sirpanishsiz harakat uchun
ав = (R -a)S.
Demak,
Г = ~ m ( R ~ a f 8 2.
Silindrchaning potensial energiyasi: £/= (R-«)m<<(l-cos<5). Lagranj
funksiyasi:
L
=
—m ( R — а)"
<5 2 - (
R - a ) m g
(1 - cos5).
4
296
K ichik tebranishlar haqida gapirish uchun
c o s <5
~ i — <52/2 deb olinadi:
Tebranish chastotasi:;• C0-
3
(R - a )
F—2imLlsine
a)
2-rasm.
6
-bobdagi (7)- va (
8
)-masalalarga oid
7-bobga oid masalalarning javoblari va yechimlari
l
a ) H = ~
In.r;
b)H = — -
\ P?+-
2m L J
2 M
Ъ
P
V “
J
1
о
1
2
I t
c) H = — xp~ +-— Px -x\
d ) H
= --
x p /
+
xpr р г
4
4x
'
4
e)H = ^ Px2 +
Л 2 +
УРх
-
xPy
+
1
( * 2 + 3'2);
f ) H =
— — m
cos в.
2
m
2
2.
p = m(r + [£2r]),
H
=
^mp2 - £2 • [rp]
+
t/(r).
Agar burchak tezlik
nolga teng bolgandagi G am ilton funksiyasini tf
0
deb belgilansa va impuls
m om entining ta’rifini eslansa
H = H 0
- M • □ bo‘ladi.
4
If pi , (/у - /у cose
)2
; pi
2
/,
2
/,s in 2e
2/3
5. S ilin d rik sistemada: ^ =
2m
2 P
2
Pr + ,
+ t/ (r,
1
2
w
''"sin о
+ U(r,0,
6
.
C h ek siz kichik siljish:
ru ->ra> =r„
+
e;p'a = p a.
ciH
Я(гй,ра)= //(r’u,p’u)
shart —
r=o ek an lig in i b ildiradi. D e m a k ,
Эг„
k a n o n ik tenglam alar b o ’yicha
ЭЯ
P =
I- - I
Эг„
() => P = const.
7. C h ek siz kichik
Sep burch ak k a bu rilgand a
r'a = r„ +
Sra,
p;,=pe+ 5p„; Sra = [<5
,
5Pe = [<5
b o ‘ladi,
ЭH „
dH _
— 5re+ — 5pfl
дга
Эр,
= L (- P a5ra +ra5pa) =
:
X (“P„
■
[йфга ] + V [&ppa ]) = Stp
• —
£
[r„p„
] =
0.
<5
const.
0
,
O r2
r 2 :sin 6 в 2
8
. L = -- +------
?
9
/
\
1
, ?
1 M , 2
( М . - М . С О 5 0 Г
9. /?(0,6»,M.,M3) = : - - / ,6I2 + - - — +
'
3
'
^
2
/т
sin
9
,
1
^ -siklik,
py
=
М ., pv = M 3.
298
а )
[ м
. ,
Г]
} =
£ljkrk: b)
{b • M ,a • r} =
b,at
{ М , , r,} =
£ijkbia jrk
=
J0
= И аг];
с)
{b ■
M ,c -M} = с ■
[bM];
d)
0;
e){p,(a r )‘ } = ^ - ( a r ) 2 = 2 a ( a r ) ;
f) { r ,,
M 2} =
2Mj
{/;
,M j} =
2
[M r],;
g ) {p,, M
2} =
2
[pM],;
h)
0
;
i)
0
.
p 2
(X
11. Berilgan maydonda H = ---- . M = {#,M} ni topish kerak.
2m
r
Komponentalar bo‘yicha hisoblaylik:
M j = { H , M j }
=
£,jk { н
, r,
p
k} =
e,jk { H
, /■,}
p k + £,lk rj { H , p k } =
дН
дН
1
a
= % ^
= »•
n" (x
12. Kulon (Nynton) maydonida Я = ---- . Vazifamiz A = {H, Aj
2m
r
ni
hisoblash.
Komponentalar
bo‘yicha
hisoblaylik:
Д,. = {//, Л,} = {Я ,[rM],}-« |Я Д j = eiJk {н,г;Мк}-а
Quyidagi hadni hisoblaylik:
о =“ {«■'.} =
Demak,
:
a
a
« /
\
«
Д,- = --- -
£,jk rj M k
---
p ,+
— T (r ■
p )
r-j
= 0,
mr
mr
mr~
chunki
£ ijkrj M k = £ 4krj eklmrePm = { S n S Jm- S ,m8 jl )rj rep m = г: (г р ) ~ р,Г 2.
299
13.
Р
dF~,
р
л
dFn
т
р
„ ,
п
„
—~
= 2qe
; Q = —^
=> Р = In — ; Q
dq
dP
2 q
pq
' . - У * * . -
'dp
dF4
3Q
20
dF.
p ~
r)F,
Yechish kerak: — = - ——; In — = - —
P
dp
4 Q
d Q
Yechish:
Fi {p,Q)=-2Q\np +
c{Q)\
-2\np +
— — = - in —
dQ
AQ
•c(e)=G(in4j2-i)=>F
4
(P,e)=G
14.
P = ep, Q
=
qe
15.
H
(P - m g tf
2m
16. Almashtirish t'ormulaiari:
3/,-
Ko‘rsatish qiyin emaski:
ЭЯ'
G,
I
L- ^
a? .
I
dp j
эя _ '
Эе/,
Э с /;
з/
17. Ko'rinib turibdiki, Р ~р + ~^' ^ ~ q' Yangi Garnilton funksiyasi
H '= P Q - L '= p q - L - ~ = H - — = H
+
■
— ^ .
Э/
dt
dt
Demak, yangi o'zgaruvchilarda ham tenglamalar kanonik bo'lib
chiqadi.
18.
F2{q,P) = q P - f{ q ,t).
300
8-bobga oid masalalarning javoblari va yechimlari
1.
0 ‘qlarni rasmda ko‘rsatilganidek tanlaymiz. Burchak tezlik
£
2
={
0
,
0
,cy}. (x, v) koordinatali suyuqlik nuqtasining tezligi:
vx = -coy, i\ = cox, v. =
0
. Undan tashqari p = const. Bu hoi uchun
Eyler tenglamalari:
d p
i
1
bp
i
1
dp
c o 'x = —
- ,
CO~ y =
-----
p d x
p dy
0
= - g
----- -
.
p
d z
Demak, dp = роз1 (xdx + ydy)-pgdz,
yoki, p = -роз2 (x
2
+ y2)J-pgz + C.
Suyuqlik sirtida p - 0, demak, -pco2(x2 + y2)J-pgz + C = 0.
Bu - aylanma paraboloid tenglamasi. Shu sirtning markazida
-pgh'+C = 0. Demak, p = ^роз2 (x2 + y2^)+pg(h'-z).
h' ni suyuqlikning hajmi o‘zgarmasligi shartidan topiladi:
In
cl
ncfh
ы2г2
dr r z = 2к I dr r l--- V h'
J"
dr r z = 2
k
J* i
2
.?
: ка
h
4
- -
0 ( 1
(1
•
Shu bilan bosim uchun ifoda to'liq aniqlandi:
1
i
i
т
,
,
Cl 0 3 - p
P - - P 0 3 (x-
+ >■-
) + p g ( h - z . )
------- -—
.
2.
z
o‘qini yuqoridan pastga qaratamiz. Bernulli integrali:
£ l + lv - - g := *L + i V\
p
2
p
2
p 0
— tashqi atmosfera bosimi,
z
~ suyuqlik sirtining boshlang’ich
balandligi. Uzliksizlik tenglamasi:
sv
= sv.
Natija:
j
2
=
. Agar s/s «; l bo'lsa v2 = 2 gz deb olish mumkin.
301
3. Uzliksizlik tenglamasi
SV
=
sv ,
tezlik uchun aw algi masalada olingan
tenglama
u2 = 2gy
va
5
=
Лх2
larni birlashtiramiz:
k x
2V
=
ф
8У .
Demak,
к V
Bunday tenglama bilan aniqlanadigan chiziq klepsidra deyiladi.
4. Bu holda Eyler tenglamasi:
V,>
0 = — - + g.
p
U ning faqat radial kom ponentasi qoladi, sham ing ichida:
dp
s
G An
,
AnGp
"Г = -('-)=
- —
P = --- —
dr
у
3
3
Л radiusli shar uchun:
Гф
!
A
k
G
p(R)-p{
0) = I — dr = ---- p/T.
J Л-
2 3
I)
Ravshanki,
p (R ) =
0
. S ham ing sirtidagi tortish kuchi tczlanishini
gR
deb olib sham ing markazidagi bosim uchun quyidagi form ula olinadi.
/,(o) =
Vektor algebra
Vektorlar ustida amallarni bajarishning bir necha yo‘llari bor. Shular
ichida analitik metod o‘zining umumiyligi va soddaligi bilan ajralib turadi.
Mana shu metodni o'rganaylik. Biz faqat uch o'lchamli vektorlar bilangina
shug‘ullanamiz.
Skalar ko‘paytma tushunchasidan boshlaymiz. Ikki vektorning skalar
ko'paytmasi quyidagicha aniqlangan:
3
А В = Ал В . +
/1
В + A B = А В, + A2B2 + A}BJ = ^.4 , Bt. (A. 14)
i=i
Vektorning x, y.z, komponentalarini 1,2,3 deb belgilash qulaydir.
Skalar ko'paytma natijasida skalar kattalik paydo bladi. Quyidagicha qoida
kiritaylik (Einstein qoidasi): ikki marta uchragan indeks bo‘yicha yig‘indi
ko‘zda tutiladi. Bu holda yuqoridagi formulani yig‘indi belgisiz yozishimiz
mumkin:
А В = А Д .
(A. 15)
Bunday indekslarni soqov indekslar deytniz. Qoida kiritilishining sababi —
formulalarning yozilishini soddalashtirish. Masalan, to‘rtta vektorning skalar
ko'paytmalarining ko'paytmasi:
( A B ) ( C D ) = AjBjC jD J.
(A. 16)
Agar soqov indeks tushunchasidan foydalanmasak o'ng tomonda ikkita yig'indi
belgisini yozishimiz kerak bo'lgan bo'lar edi — biri / bo'yicha, ikkinchisa j
bo'yicha (ikkalasi 1 dan 3 gacha). Soqov indekslarni bir-biridan farq qilish
kerak — agar ifodada bir-necha soqov indeks ishtirok etsa uiarning har biri
o'z harfl bilan belgilanishi kerak. Ozod indeks tushunchasini ham kiritaylik
(Л),. = Д.
(A. 17)
Biz bu belgilash bilan chap tomondagi vektorning /-nchi komponentasi A.
ekanligini ko'rsatmoqchimiz.
Masalan, A vektori В ■
С skalar ko'paytmaga ko'paytirilgan bo'lsin.
303
Hosil bo'lgan vektorning /-nchi komponentasi nimaga teng? Javob:
(A (B • C)). = A S ;C;..
(A. 18)
Endi Kronekker simvolini kiritaylik:
[l
agar i = j bo'lsa,
°ij = ln
■
* к
(A-!9)
[0
agar i--£ j bo Isa.
Bu simvolni ikki vektorning skalar ko‘paytmasining ta’rifida ishlatishimiz
mumkin:
A B = A,B,= 8IJAiB}.
(A.20)
0 ‘ng tomonda ikkita soqov indeks bo'yicha yig‘indi ketayapti. Oxirgi
formula
A =
S ijA j
(A.
2 1
)
ga asoslangandir (/'bo'yicha yig‘indida faqatgina bitta had qoladi - j = i
bo'lgan had).
Birlik antisimmetrik tcnzor tushunchasini kiritaylik:
1
agar
ijk =
123.231,312 ketrna - ketliklarni xosil qilsa.
0
a g a r / Д laming birorikkitasi teng bo’lsa.
22
)
-1
qolgan hollarda
Ya’ni, e12J = £,„ =
£ 312
= 1,
e
2
i
3
=
e 42
= £ m =
> £i
2
? = £ ii
3
= езз
2
= ■
• • = 0- Ta’rifdan ko‘rinib
turibdiki, ushbu tenzorning indekslari o'rnini siklik ravishda almashtirishimiz
mumkin:
£ijt= £ jki= £ kir
(A.23)
Birlik antisimmetrik tenzor o‘zining indekslari bo‘yicha antisimmetrikdir:
£,Jk = ~ Ч г -
(A-24)
Natijada uning ixtiyoriy ikki indeksi bir-biriga teng bo‘lib qolsa u nolga
teng bladi: £,4 = £ 4J = £ ikl- 0 va h.k. Bu uch undeksli kattalik
(psevdo)tenzorni xosil qiladi. Shu tenzor yordamida ikki vektorning vektor
ko‘paytmasini quyidagicha ta’riflashimiz mumkin:
5>5>5>5>5> Download Do'stlaringiz bilan baham: |