Nawayi mamleketlik ka’nshilik instituti no’kis filiali 1-A

1.GIS qanday isleydi

Búgingi kúnde CBS zárúrli áhmiyetke iye, sebebi hár qıylı islerdiń atqarılıwı ushın túrli dereklerden maǵlıwmat toplaw múmkin. Bunı ámelge asırıw ushın, maǵlıwmatlar Jer maydanında málim bir jayǵa baylanısqan bolıwı kerek. Onıń ushın ádetde keńlik hám uzınlıq isletiledi hám geografiyalıq kartada óz noqatlarına qaray jaylastırıladı.

Keyininen, analiz qılıw ushın basqa maǵlıwmat kompleksi birinshisiniń ústki bólegine jaylasadı hám olar mákan naǵısları hám munasábetlerin kórsetip beredi.

Mısal ushın, arnawlı bir orınlarda kóteriliw birinshi qatlamda kórinetuǵın bolıwı múmkin hám keyin birdey aymaqtaǵı túrli orınlarda jawın muǵdarı ekinshi dárejeli bolıwı múmkin. GIS analizi nátiyjesinde, bálentligi hám jawın muǵdarı haqqında maǵlıwmat payda boladı.

GISning funktsionallıǵı ushın da zárúrli bolıp tabıladı - rasterlar hám vektorlardan paydalanıw.

Raster - hawa fotosurati sıyaqlı cifrlı suwrettiń hár qanday túri. Maǵlıwmatlardıń ózi, hár bir xanada bir bahaǵa iye bolǵan kletkalar qatarları hám ústinleri retinde suwretlenedi. Keyinirek bul maǵlıwmatlar kartalardı hám basqa joybarlardı tayarlawda GISga ótkeriledi.

GISda raster maǵlıwmatlardıń keń tarqalǵan túri Cifrlı Elevatatsiya Modeli (DEM) dep ataladı hám tek topografiya yamasa erning cifrlı kórgezbesi bolıp tabıladı.

Biraq, vektor GISda eń keń tarqalǵan maǵlıwmat bolıp tabıladı. ESRIning ArcGIS dep atalǵan GIS versiyasında vektor formaǵa uqsas sırtqı kórinisler dep ataladı hám olar noqat, sızıqlar hám ko'pburchaklardan ibarat. GISda noqat, órt náháni sıyaqlı geografiyalıq sistema daǵı ózgesheliktiń jaylasıwı bolıp tabıladı. Eger sızıq jol yamasa dárya sıyaqlı lineer ayrıqshalıqlardı kórsetiw ushın isletilse, polygon er júzindegi maydandı kórsetetuǵın eki ólshewli ózgeshelik bolıp, universitet sıyaqlı múlk shegaraları. Úshewden, ballar maǵlıwmatlardıń eń kem muǵdarın hám poligonlarni eń kóp kórsetedi.

TIN yamasa Triangulated Irregular Network - keńlik hám turaqlı túrde ózgerip turatuǵın basqa bahalardı kórsetiwge ılayıq vektor maǵlıwmatlarınıń keń tarqalǵan túri. Keyin bahalar sızıqlar retinde bir-birine baylanisıp, karta sırtın ańlatıw ushın tártipsiz úshmúyeshlikler tarmaǵın quraydı.

Bunnan tısqarı, CBS analiz qılıw hám maǵlıwmatlardı qayta islewdi ańsatlastırıw ushın rasterni vektorǵa awdarmalawǵa ılayıq. Bul kartada kórsetilgen ayrıqshalıqlardı quraytuǵın noqatlar, sızıqlar hám ko'pburchaklarning vektor sistemasın jaratıw ushın birdey klassifikaciyaǵa iye bolǵan rasterli kletkalar boylap sızıqlar jaratıp beredi.