Navoiy konmetallurgiya kombinati navoiy davlat konchilik instituti energo-mexanika fakul’teti «mashinasozlik texnologiyasi va mashinasozlik ishlab chiqarishni avtomatlashtirish»

Қ УЙИМЛАРНИ ҲИСОБЛАШ
Машинасозликда талаб этилган аниқлик ва сифат кўрсатгичларига жавоб берадиган деталларни тайёрлаш хомашёдан маълум бир катталикдаги металл қатлами-куйимни кесувчи асбоблар ёрдамида кесиб олиб ташлаш усуллари ёрдамида амалга оширилади.
Шундай қилиб қуйим – бу хом ашёга механик ишлов бериш жарёнида талаб этилган ўлчамларини уларни четланишлар доирасида ва юза ғадир-будирлигини таъминлаш мақсадида олиб ташландиган металл қатлами.
Детал чизмасида кўрсатилган ўлчамларини четланишларига ва юза ғадир-будирлигига қуйилган талаб қанча юқори бўлса, шунча кўп марта механик ишлов бериш (технологик ўтишлар) шарт бўлади. Ўз навбатида ҳар бир технологик ўтиш учун қуйимлар миқдори ҳисобланади. Детал юзасининг талаб этилган тозалигини ва аниқлигини таъминлаш мақсадида ҳар бир технологик ўтишда олиб ташланган қуйимларнинг йиғиндиси умумий қуйим миқдорини ташкил қилади. Қуйимлар миқдори аналитик усулда ва жадваллар ёрдамида аниқланади.
165.5h10ташки юзасига механик ишлов бериш учун қуйимларни ва оралиқ ўлчамларни ҳисоблаймиз. Хом ашё 2-синф аниқлигига таълуқли штамп бўлиб массаси 23,4 кг ни ташкил қилади. Деталга механик ишлов беришнинг технологик ўтишлари қуйидагича: детални бир ўрнатишда хомаки, тозалаб ва йупқа ўтишдан иборат. Детални базаси бўлиб 120,5 мм ўлчамли цилиндрик ён юзаси ҳисобланади.
165.5h10юзага қуйимларни ҳисоблашни қуйим элементларини ва технологик ўтишларни жадвалга киритишдан бошлаймиз. Куйма хом ашёнинг ҳолатини ҳисобга олувчи Rzва Т ларнинг қиймати мос равишда 200 мкм ва 300 мкм ни ташкил қилади [1.63]. Хомаки ишлов беришдан кейин Rz=Т=50 мкм, тозалаб ишлов беришдан кейин Rz=Т=30 мкм. йупқа ўтув учун Rz=3 мкм. Олинган натижаларни ҳисоблаш
М еханик ишлов бериш технологик ўтишларининг оралиқ ўлчамлари ва қуйимларни ҳисоблаш жадвали

240h8юзага механик ишлов беришнинг технологик ўтишлари	Қуйим элементлари, мкм.				Ҳисобий қуйим 2Zmin, мкм	Ҳисобий ўлчам dp, мкм	Допуск , мкм	Оралиқ ўлчам, мм			Қуйимнинг оралиқ қийматлари, мкм
	Rz	T						dmin	dmax	пр 2Zmin		пр 2Zmах
Хом ашё	200	300	170	–	–	242.281	600	242.281	242.881	–		–
Хомаки йўниб кенгайтириш	50	50	8,5	423	2956	240.369	160	240.369	240.529	1,912		2,352
Тозалаб йўниб кенгайтириш	30	30	0,85	25	2126	240.117	60	240.117	240.177	0,252		0,352
Yupqa o`tuv	3	–	–	8	268	239.981	19	239.981	240	0,136		0,177
ЖАМИ											2,3		2,875

Бу турдаги хом ашё учун фазовий четланишларнинг йиғинди қиймати қуйидагича топилади

бу ерда – хом ашёнингбуралиш хатолиги
_к – хом ашёнинг нисбий буралиши_к=1 [1.71]
D – хом ашёнинг диаметриD=170мм
- «d» ўлчамнинг допуски
= mkm
[4.34]

Биринчи технологик ўтишдан кейинги қолдиқ фазовий четланиш
₁=0,05=0,05170= 8,5 мкм
Иккинчи технологик ўтишдан кейинги қолдиқ фазовий четланиш
₂=0,005=0,005170= 0,85 мкм
Ўрнатиш хатолигини қуйидаги формула орқали ҳисоблаймиз:

Бу ерда
- асослаш хатолиги = 50 мкм [3.34]
- Маҳкамлаш хатолиги = 420 мкм [1.75]
Асослаш хатолиги мазкур ҳолатда хом ашёнинг горизонтал ва вертикал текисликда қийшиқ ўрнатиш ва маҳкамлаш натижасида келиб чиқади.

Иккинчи технологик ўтишда қолдиқ ўрнатиш хатолиги
₂=0,06₁ = 0,06423 =25 мкм
Yupqao`tish хатолиги
₃=8 мкм
Олинган натижаларни ҳисоблашлар жадвалига киритамиз.
Жадвалга ёзилган натижалар асосида операциялараро қуйимларнинг минимал қийматларини аниқлаймиз:

Минималь қуйим:
Хомаки йўниб кенгайтириш учун

Тозалаб йўниб кенгайтириш учун

Yupqa o`tuv учун

Ҳисобий ўлчам охирги тайёр деталнинг ўлчамидан бошлаб аниқланиб, ҳар бир технологик ўтишнинг минимал припуски айриш орқали топилади.
Шундай қилиб, yupqao`tuv учун ҳисобий ўлчамни (чизмада кўрсатилган ўлчам) билган ҳолда (бизнинг ҳолатимизда d_p3=239.981 мм) қолган технологик ўтишлар учун ҳисобий ўлчамларни аниқлаймиз:
Тозалаб йўниш учун ҳисобий ўлчам d_p2=239.981+0,136=240.117 мм
Хомаки йўниш учун ҳисобий ўлчам d_p1=240.117+0,252=240.369мм
Хом ашё учун ҳисобий ўлчам d_{p заг.}= 240.369+1,912=242.281 мм