Navoiy kon-metallurgiya kombinati navoiy davlat konchilik instituti

ELEKTR USKUNALARIDAN FOYDALANILADIGAN HIMOYA 
VOSITALARINI QO‗LLASH VA SINASH 
QOIDALARI 
1. UMUMIY NIZOMLAR  
1.1. Qoidalarning maqsadi va qo‗llanilishi 
1.1.1.  Ushbu  Qoidalar  «O‗zbekenergo»  Davlat  aksionerlik  kompaniyasi 
qaramog‗idagi 
barcha 
qurilish-montaj 
tashkilotlari, 
trestlar, 
zavodlar, 
mexanizatsiyalashgan  kolonnalar  va  boshqa  korxona  hamda  tashkilotlar  uchun 
taalluqlidir. 
Ushbu  Qoidalarni  elektr  uskunalarini  ta‘mirlovchi,  foydalanuvchi,  quruvchi 
va  montaj  qiluvchi  muhandis-texnik  xodimlar  va  ishchilar  egallab  turgan  lavozimi 
yoki kasbi hajmida  bilishlari  shart. 
1.1.2.  Qoidalarda  himoya  vositalarining  tasniflari,  ularga  qo‗yiladigan  talablar 
bayon  qilingan,  foydalanish  usullari  va  sinov  me‘yorlari  bo‗yicha  ko‗rsatmalar 
keltirilgan. 
Mazkur  Qoidalar  talablariga  javob  bermaydigan  himoya  vositalarini  ishlatish 
man qilinadi. 
1.1.3.  Himoya  vositalari,  ularni  amalga  tatbiq  qilish  xarakteriga  qarab  ikki 
turga  bo‗linadi:  kollektiv  himoya  vositalari  va  shaxsiy  himoya  vositalari  (GOST  12. 
4. 011-75). 
Elektr 
uskunalari 
konstruksiyalarining 
himoya 
vositasi 
funksiyasini 
bajaruvchi  (muntazam  to‗siqlar,  statsionar  erga  ulagich  pichoqlar  va  hokazolar) 
qismlari  himoya  vositalari  tushunchasiga kirmaydi. 
1.1.4. Elektr  himoya  vositalariga  quyidagilar  kiradi: 
izolyasiyalovchi  shtangalar  (operativ,  o‗lchov,  erga  ulagichni  o‗rnatish 
uchun),  izolyasiyalovchi  va  elektr  o‗lchovchi  qisqichlar  (saqlagichlar  bilan  ishlash 
operatsiyalari  uchun),  kuchlanish  ko‗rsatgichi,  fazalarni  sozlash  uchun  kuchlanish 
ko‗rsatgichi va hokazolar; 
1000  V  dan  yuqori  kuchlanish  ostida  ta‘mirlash  ishlarini  olib  borish  uchun 
ishlatiladigan  izolyasiyalovchi  vositalar  va  moslamalar,  1000  V  gacha  kuchlanish 
ostidagi  elektr  uskunalarida  ish  olib  borish  uchun  ishlatiladigan  izolyasiyalovchi 
dastakli  chilangarlik-yig‗uv  asboblari; 
dielektrik  qo‗lqoplar,  etiklar,  kalishlar,  gilamchalar,  izolyasiyalovchi 
qoplamalar  va izolyasiyalovchi  tagliklar; 
shaxsiy ekranlovchi  komplektlar; 

---

 
101 
ko‗chma erga ulagichlar; 
to‗siq qurilmalari  va dielektrik  qalpoqlar; 
xavfsizlik  plakatlari  va belgilari. 
YUqorida  keltirilgan  elektr  himoya  vositalaridan  tashqari,  elektr  uskunalarida 
ish  olib  borilganda  himoya  ko‗zoynagi  va  kaskalar,  protivogazlar,  qo‗lqoplar, 
montyorning  himoya  belbog‗lari  va  xavfsizlik  arqonlari  kabi  shaxsiy  himoya 
vositalarini  qo‗llash mumkin. 
1.1.5.  1000  V  kuchlanishdan  yuqori  elektr  uskunalarida  ish  bajarish 
mobaynida ishlatiladigan  asosiy himoya vositalariga  quyidagilar  kiradi: 
izolyasiyalovchi  shtangalar,  izolyasiyalovchi  va  elektr  o‗lchovchi  qisqichlar, 
kuchlanish  ko‗rsatgichlari,  fazalarni  sozlash  uchun  aniqlovchi  kuchlanish 
ko‗rsatgichlari; 
elektr  montyorlar  havo  elektr  uzatish  tarmoqlarida  bevosita  tok  o‗tkazuvchi 
qismlarga  tegib  turib  ta‘mirlash  ishlarini  olib  borishda  ko‗llaniladigan 
izolyasiyalovchi  qurilma  va  asbob-uskunalar  (izolyasiyalovchi  narvonlar,  havozalar, 
bevosita  simlarga  tegib  turadigan  izolyasiyalovchi  tortqilar,  arqonlar,  teleskopik 
minoralar  savatchasi,  simlarda  ishlash  uchun  mo‗ljallangan  ko‗chma  minoralar  va 
hokazolar). 
1.1.6.  Asosiy  himoya  vositalarining  izolyasiyalovchi  qismi  dielektrik 
xususiyati  chidamli  bo‗lgan  materiallardan  (chinni,  qog‗ozbakllet  quvurlari,  ebanit, 
getinaks,  yog‗och  qatlamli  plastiklar,  plastik  va  shisha  epoksid  materiallar  va 
hokazolardan) tayyorlanishi  zarur. 
O‗ziga  nam  tortuvchi  materiallar  (qog‗ozbakelit  quvurlar,  yog‗och  va 
boshqalar)  namga  chidamli  lok  bilan  qoplangan  va  bu  materiallar  yorilmagan,  darz 
ketmagan,  tekis yuzali  va tirnalmagan  bo‗lishi kerak. 
1.1.7.  1000  V  kuchlanishdan  yuqori  elektr  uskunalarida  qo‗llaniladigan 
qo‗shimcha elektr himoya  vositalariga  quyidagilar  kiradi: 
dielektrik  qo‗lqoplar; 
dielektrik  etiklar; 
dielektrik  gilamchalar; 
shaxsiy ekranlovchi  komplektlar; 
izolyasiyalovchi  tagliklar  va qoplamalar; 
dielektrik  qalpoqlar; 
ko‗chma erga ulagichlar: 
to‗siq qurilmalari; 
xavfsizlik  plakatlari  va belgilari. 
1.1.8.  1000  V  kuchlanishgacha  bo‗lgan  elektr  uskunalarida  qo‗llaniladigan 
asosiy elektr  himoya vositalariga  quyidagilar  kiradi: 
izolyasiyalovchi  shtangalar; 
izolyasiyalovchi  va elektr  o‗lchovchi qisqichlar; 
kuchlanish  ko‗rsatgichlari; 
dielektrik  qo‗lqoplar; 
izolyasiyalovchi  dastakli  chilangarlik-yig‗uv  asboblari. 
1.1.9.  1000  V  kuchlanishgacha  bo‗lgan  elektr  uskunalari  uchun  qo‗shimcha 
elektr  himoya  vositalariga  quyidagilar  kiradi: 

---

 
102 
dielektrik  kalishlar; 
dielektrik  gilamchalar; 
ko‗chma erga ulagichlar; 
izolyasiyalovchi  tagliklar  va qoplamalar; 
to‗siq qurilmalari; 
xavfsizlik  plakatlari  va belgilari. 
1.1.10.  Elektr  uskunalarini  operativ  holda  almashlab  ulashlarda  va  boshqa 
ishlarni  bajarish  uchun  zarur  himoya  vositalarini  tanlab  olish  mazkur  Qoidalar 
asosida,  «Elektr  uskunalarini  ishlatishda  xavfsizlik  texnikasi  qoidalari»,  «Sanoat 
chastotasida  ishlayotgan  o‗zgaruvchan  tokli  500  kV  kuchlanishli  elektr  uzatish  havo 
tarmoqlari  va  podstansiyalarida  ish  bajarish  jarayonida  mehnatni  muhofaza  qilish 
me‘yorlari  va  qoidalari»  hamda  boshqa  tegishli  me‘yoriy  texnik  hujjatlar  bilan, 
shuningdek, mazkur  hujjatlarda  talab etilganidek  mahalliy  sharoitga qarab aniqlanadi. 
1.1.11.  Asosiy  himoya  vositalaridan  foydalanilganda  qo‗shimcha  himoya 
vositalarining  birini  ishlatish  kifoyadir,  bundan  faqat  elektr  uskunalari  tokidan 
shikastlangan  odamlarni  qutqarish  holati  mustasnodir.  Bunday  hollarda  qadam 
kuchlanishdan  saqlanish  uchun  shuningdek,  dielektrik  etik  yoki  kalish  ham 
ishlatiladi. 
1.1.12.  Himoya  vositalari  elektr  uskunalari  ishchi  kuchlanishning
1
  eng  yuqori 
qiymatida  ishlatishga  mo‗ljallangan  bo‗lishi zarur (GOST 1516.1-76 va 20690-75). 
1
  Bu  erda  va  bundan  keyin  kuchlanish  deganda  himoya  vositalari  uchun 
mo‗ljallangan  kuchlanish  sinfi  tushuniladi.