Navoiy kon-metallurgiya kombinati navoiy davlat konchilik instituti

 
 
 
3-Amaliy ish 
Kabel liniyalarni ekspluatatsiyasida  texnik talablar 
1.  Mazkur  Koidalar  kuchlanishi  220  kV  gacha,  shu  jumladan  220  kV 
bo‗lgan kuch KL ga taalluklidir. 
Hamma  KL    elektr  qurilmalarni  qurilish  qoidalarini  (EQQQ)talablarini 
qanoatlantirishi  kerak.  
       2. YAngi  qurilayotgan  KL ni  ekspluatatsiya  kilishga  qabul qilishda  EXTK  
talablariga  muvofiq sinashlar  utkazilishi  shart. 
           3.Ekspluatatsiya  qiluvchi  tashkilot,  montaj  qiluvchi  tashkilot  qurayotgan 
barcha  kuchlanishli  KL  yotqizayotganda  va  montaj  qilinayotganda  texnik 
nazoratni  olib borishlari  shart. 
SHlang  koplamapi  zirxsiz  kabellar  yotkizilishini  nazorat  qilganda  va 
ekspluatatsiya  kilishda  asosiy  e‘tibor  shlangning  xolatiga  qaratilishi  shart.  Teshib 
o‗tgan  uzilishlari,  yoriqlari  va  tirnalgan  joylari  bo‗lgan  shlangli  kabellar 
ta‘mirlanishi  yoki almashtirilishi  shapr. 
         4.Xar  bir  KL,  mazkur  Koidalarnnng  155-  bandida ko‗rsatilgan xujjatlarni o‗z 
ichiga  olgan pasportra, dispetcherlik rakami:  yoki nomiga  ega bo‗lishi shart. 
 
Ochik  yotqizilgan  kabellar,  shunnngdek  barcha  kabal  muftalari  yorliklar  bilan 
taminlangan  bo‗lishi  shart.  Liniya  boshidagi  va  oxiridagi  kabel  yorliklarida 
liniyannng  markasi,  kuchlanishi,  kesimi,  raqami  yoki  nomi  ko‗rsatilgan  bo‗lishi, 
ulash muftasi  birikmalarida  – mufta  rakami,  montaj  sanasn ko‗rsatiliishi  shart. 
YOrliklar  atrof-muxit  ta‘siriga  chidimli  bo‗lishi  shart.  YOrlikdar  ochik 
yotqizilgan  kabellarda  liniyaning  uzunlish  buyicha  xar  50  m  oraliqda,  shuningdek 
trassa  burilishlarida  va  olovga  chidamli  to‗siqlardan  va  yopmalardan  kabellarning 
o‗tish joylarida  (xar ikkala  tomonida) joylashtnrilishi  shart. 
         5.  Xar  bir  KL  uchun  ishga  tushnrishda  ruxsat  etilgan  eng  katta  tok 
yuklamalari  belgilanishi  shart.  YUklamalar,  eng  yomon  issiklik  sharoitidagi, 
uzunligi  10  m  dan  kam  bo‗lmagai  trassa  uchastkasn  buyicha  belgilanishi  ksrak. 
Ushbu  yuklamalarni  oshirishga,  issiklik  sinovlari  asosida,  kabel  tolalarining 
xarorati  davlat  standartlarida  yoki  texnik  shartlarda  davomiy  ruxsat  etilgan 
haroratdai  ortmaganda  ruxsat  etiladi.  Bunda  kabellarni  kizishi,  trassaning  eng 
yomon sovitish sharoitiga  ega bo‗lgan uchastkada tekshirilishi  kerak. 
Kuchlanishn  1000V  gacha  bo‗lgan  kabelning  o‗rniga  kuchlaiishi  1000  V  dan 
yukori bo‗lgan kabeldan foydalanish  may etiladi. 

---

259 
 
6.  Avariyani  bartaraf  kilshish  davrida  kuchlaiishi  10  kV  gacha  bo‗lgan 
shimdirilgan  qogoz  izolyasiyali  kabellarni  tok  buyicha  30%  ga, 5 sutka maboyiida, 
sutkada  b  soatdan  ko‗p  bulmagai,  lekin  bir  yilda  100  soatdan  ortik  bo‗lmagai 
davrda  uta  yuklanishiga  ruxsat  beriladi,  agar  sutkani    qolgan  davrida  yuklama 
ruxsat  etilganidan  oshmagan  bo‗lsa.  15  yildan  ortiq  ekspluatatsiyada  bo‗lgan 
kabellar  uchun uta yuklanish  10% gacha kamaytirilishi  kerak. 
Kuchlanishn  35  kV  bo‗lgan  qog‗oz  izolyasiyali  KL  uta  yuklanishiga  ruxsat 
berilmaydi. 
        7.Kuchlanishn  110-220  kV  bo‗lgan  moy  to‗ldirilgan  kabellar  uchun 
tolalarniig  xaroratini  80
o
  S  gacha  etkazib  o‗ta  yuklanishga  ruxsat  beriladi.  Bunda 
uzluksiz  yuklamaning  davomiylish  100  soatdan  oshmasligi,  davomiyligining 
yigindisi  esa  yilda  500  soatdan,  o‗ta  yuklanishlar  orasidagi  tanaffus  -  10  sutkadan 
kam  bo‗lmasdigi  kerak.  Xavola  yotkazilgai  kuchlaiishi  110  kV  bulgan  KL  uchun 
tolalarinn  80
o
 S xarorat bilan ishlash  davomiyligi  cheklanmagan. 
8.  Moy  to‗ldirilgan  kuchlaiishi  110  –  220kV  bo‗lgan  xar  bir  KL  yoki  uning 
seksiyalarn  uchun  liniyaning  profiligi  boglik  ravishda  maxalliy  yuriqnomalar  bilan 
moy  bosimining  ruxsat  etilgan  chegaraviy  qiymatlari  belgilangan  bo‗lishi  shart. 
ulardan  chetta  chiqqanda  KL  uchirilishi  va  faqatgnia  buzilish  sabablari 
aniqlangandan  va  bartaraf  etilgandan  keyin  ulanishn  shart.  Past  bosimli  KL  uchun 
kabeldagi  moy  bosimining  ruxsat  etilgai  bosimi  100  -  300  kPa  (1-3  kgk/sm
2
) 
chegarasida bo‗lishi kerzk. 
 
        9.Moy  to‗ldirilgan  kuchlanishi  110  kV  va  undan  yukori  bo‗lgan  kabellardan 
moy  va  plastmassa  izolyasiyali  kabellarning  tugallovchi  muftalaridan  suyuqlik 
sinash  uchun  yangi  liniya  ulanishi  oldidan,  ulangaidan  keyin  1  yildan sung, keyin 3 
yildan  sung  va  keyinchalik  -  xar  6  yilda  olinishi  shart.  Moy  va  suyuklikning 
tekshirilayotgan  qiymatlari  Elektr  uskunalarni  sinov  qoidalari  va  m‘yorlari 
(SQvaM) talablariga  mos kelishi  shart. 
         10.Neytrali  izolyasiyalangan  yoki  kompensatsiyalangan  tarmoqlarda  erga  bir 
fazali  tutashuvda,  xodim  bu  xakida  zudlik  bilan  ta‘minlovchi  podstansiya 
navbatchisiga  yoki  elektr  bilan  ta‘minlovchi  tashkilotning  tirmok  buyncha 
navbatchisiga  xabar  bershni  va  keyinchalik  ularning  ko‗rsatmasi  buyicha  xarakat 
qilishi  shart. 
Generator  kuchlaiishi  tarmoklarida,  shunnngdek  kuchlanishn  35 kV bo‗lgan KL da 
ko‗rsatilgan  rejimda  ishlashga  2  soatdan  ko‗p  bo‗lmagan  vaqtga  ruxsat  beriladi. 
Aloxida  xollarda  energiya  bilan  ta‘minlovchi  tashkilot  ruxsati  bilan  bu  muddat  6 
soatgacha uzaytirnlishi  mumkin. 
11. KL dagi yuklamalar  Elektr  uskunalarni  SKvaM talablariga  mos ravish da. 
belgilangan  muddatlarda davriy o‗lchanishi  shart. Ushbu ulchovlar  asosida KL 
rejimlari  va ishlash  sxemalari  belgilanishi  kerak. 
12. Kuchlanishi  35 kV gacha bo‗lgan KL ni ko‗zdan kechirish  quyidagi 
muddatdarda ugkaznlnshi  kerak: 
erda, estakadalar,  trassalar, bloklar.  kanallar,  galereyalar  va binolar  devorlari 
bo‗ylab  kabellar trassasi  - mahalliy  yo‗riqioma bo‗yicha, lekin  kamida 3 oydaI 

---

260 
 
marta; 
kuchlanishi  1000 V dan yuqori KL va sungi  tugallovchi  muftalar  6 oyda 1 
marta, 1000 V va undan pastkuchlanishli  KL ning  ulovchi  muftalari  1 yilda  I 
marta: 
transformator xonalarda, taqsimlovchi  punktlarda  va podstansiyalarda 
joylashgan  kabel muftalari  va boshqa uskunalar  bilan  bir vaqtda ko‗rikdan 
o‗tkaziladi: 
kabel kuduklari  I yilda  2 marga; 
suv osti kabeyalari  maxalliy  yurikiomalariga  mos  ravishda. 
Muxandis-texnik  xodimlar  KL tanlab, davriy ravishda, kamida  6 yilda   I marta 
kurikdan  o‗tkazishlari  shart. 
Podstansiyadagi  kollektorlar,  shaxtalar  va  kanallar  maxalliy  yuriknomalar 
asosida  ko‗rikdan  o‗tkaziladi.(doimiy  tezkor  xizmat  ko‗rsatuvchilar  tomonidan  
oyda  kamida  1  marta  ko‗rik  o‗tkazilishi  shart).  Ko‗rikda  aniklangan    kamchiliklar  
haqida  ma‘lumotlar  defektlar  jurnaliga  qisqa  muddatda  bartaraf  qilish  uchun 
kiritilishi  shart. 
 
Navbatdan tashqari kurik  avariyada  va seldan keyin  o‗tkaziladi. 
Kabel  inshootlarida  va  boshka  xonalarda  doimiy  ravishda  kabelning  issiqlik 
rejimi,  havo harorati   ventilyasiya  qurilmalari  ishi   ustidan nazorat tashkil  etish. 
Kabel  tunellari,kanallar  va  shaxtalar  ichida  havoning  harorati  yoz 
paytlarida  tashqi havo xaroratidan farqi 10
o
S dan oshmasligikerak.   
13. 110 — 220 kV kuchlanishli  KL kurikdan  quyidagi  muddatdarda o‗tkazi-
lishi  shart: 
erda  o‗tkazilgan  kabel trassalari-1  oyda kamida  1 marta; 
kollektorlarda  va tunnellarda  utkazilgan  kabel trassalari  - kamida  3 oyda 1 
marta; 
stoporlanadigan va yarim  stoporlanadigan muftali  kabel quduqari 3 oyda 1 marta 
moy (suyuklik)  bosim signalizatsiyasm  mavjud bo‗lgan qo‗shimcha moy bilan 
ta‘minlovchi  punktlar  - kamida  1 oyda 1 marta; 
kuchlanishi  1000V  dan  yuqori  bo‗lgan  kabel  muftalarini  kurigi  elektr 
uskunaniig  xar bir kurigida  o‗tkazilishi  shart. 
14. 
Maxalliy 
yuriknomalar 
bilan 
kabel 
inshootlaridagi 
mavjul 
yong‗in 
signalizatsiyasi  va  yong‗in  o‗chirish  kurilmalarining  ishga  yarokliligini  tekshirish 
muddati belgilinishi  shart. 
15.  Tunnellar,  kollektorlar,  kanallar  va  boshqa  kabel  inshootlar  toza  tutilishi  kerak; 
kabel  inshootlarida  yotqizilgan  ruxlanmagan  metall  zirxli  kabellar  va    metall 
konstruksiyali  metall  bo‗lmagan  qoplamali  yotqizilgan  kabellar  davriy  ravishda 
antikorroziyali  yonmaydigan  tarkib bilan  qoplanishi  shart.  
Kabel inshootlarida  biron bir materiallarni  saqlash man etiladi. 
 Suv  tushadigan  kabel  inshootlari  er  osti  va  yomgir  suvlaripi  chiqarib  tashlash 
vositalari  bilan  jixozlangan  bo‗lishi shart. 
16.  Doimiy  iavbatchi  xodimlari  bor  podstansiyalarda  tunnellar  (kollektorlar), 
shaxtalar  va  kanallarning-  ko‗riklari  oyla  kamida  bir  marta  o‗tkazilishi  shart. 

---

261 
 
Doimiy  navbatchi  xodimlari  yo‗q  podstansiyalarda  bu  inshootlarning  kuriklari  — 
maxalliy 
yuriknomalar 
buyicha, 
korxonaning 
elektr 
xo‗jaligiga  javobgar 
belgilagan  muddatlarda o‗tka ziladi. 
17.  KL  da  metall  qobiqning  elektr,  tuprok  yoki  kimyoviy korroziya tufayli buzilish 
xavfi  payqalganda, uni bartaraf kilish  choralari  ko‗rilishi  shart. 
KL  niig  ximoya  kurilmalari  ustidai  maxalliy  yo‗riknomalarga  muvofiq 
kuzatish  urnatish  shart. 
18.  Erda  transheyalarni  qazish  vaqtida  sxemada  ko‗rsatilmagan  kuvur 
o‗tkazgichlar,  noma‘lum  kabellar  va  boshka  kommunikaniyalar  aniqlanganda, 
ishlarni  tuxtatish  va  bu  haqda  elektr  xujaligiga  javobgarga  xabar  berish  zarur. 
Kabellar  va  er  osti  inshootlari  bor  joyda  transheyalar  va  chukurliklarni  uta 
extiyotkorlik  bilan  0.4  m  na  undai  ortiq  chukurlikda  esa  faqat  belkurak  bilan 
kazish kerak. 
19.  Qishda  kabellarning  o‗tish  joylaridagi  0,4  m  dan  ortiq  chuqurlik  qazish, 
tuprokni  qizdirish  bilan  o‗tkazilishi  shart.  Bunda  qizdirilayotgan  qatlam  yuzasidan 
kabelgacha  0,3m  dan  kam  bo‗lmagan  qalinlikda  to‗proq  qatlami  saqlanganini 
kuzatish  zarur. Erigan  tuproqni belkurak  bilan  olib tashlash kerak. 
Lom va shunga o‗xshagan asboblarni qo‗llash man etiladi. 
20.  Kabelga  1  metrdan  yakin  masofada  er  kovlovchi  mashinalar  bilan  qazishni 
bajarish,  shuningdek  normal  chukurlikdagi  kabellar  ustidagi  tuproqni  yumshatish 
uchun  uruvchi  bolg‗alardan,  lomlardan  va  boshqalardan  0,3  m  dan  ortiq 
chuqurlikda  faydalanish   man kilinadi. 
Uruvchi    va  titratuvchi  mexanizmlarni  qo‗llashni  kabel  bilan    5  m  dan  kam 
bo‗lmagan masofada ruxsat beriladi. 
Ishni 
boshlashdan 
oldin  KL  ekspluatatsiya  qiliuchi  tashkilotning 
elektrtexnik  xodimlari  ostida  trassada  kabellarni  joylashishi  va  ularni  yotqizish 
chuqurligini  aniqlash  uchun nazorati  ishlarini  o‗tkazishlari  shart. 
Portlash ishlarini  o‗tkazish uchun qo‗shimcha texnik shartlar  berilishi  shart. 
21.Kuchlanishi  20-35kV  bo‗lgan  kabellarning  vertikal  uchastkalarida  izolyasiyani  
qurishi  natijasida  elektrdan  teshilishini  oldini  olish  uchun  ularni  vakti-vaqti  bilan 
ixchamlashtirib   turish yoki stoporlovchi muftalar  o‗rnatilishi  zarur. 
Oqmaydigan    massa  va  plastmassa    izolyasiyali  yoki  gaz  tuldirilgan  20-35  kV 
kuchlanishli  KL    uchun  vertikal  uchastkalarining  izolyasiya  holatini  qo‗shimcha 
tekshirish  va ularni  davriy almashtirish  talab kilinmaydi. 
 
22.  Ish  jarayonida  yoki  proflaktiv  sinovda    izolyasiyalari  elektr 
teshilishidan  buzilish  bo‗lgan  kabellar  va  kabel  muftalarni  namunalarini  tajriba 
yo‗li  bilan  tadqiqot  qilish,    sabablarini  aniqlash    tadbirlar  ishlab  chiqish.  Agar 
zavoddan  ishlb  chiqarishdagi  zavod  nosozliklari   bo‗lsa ekspertlar kurishlari uchun 
saqlanadi.  
23.Xonalarda,  tunellarda,  kollektorlarda,  estakadalar  bo‗yicha,  galereyalarda. 
kanallarda  joylashgan  shkastlangan  KL  larii  kuydirishda,  kabel  inshootlaridagi 
kabellarni  kuzatish,  xavfsizlik  texnikasi  qoidalariga  rioya 
ETILGAN 
xolda  olib 
boriladi. 

---

262 
 
24.Kuchlanish  ostidagi  ekskavator  va  shlang  kabellarini,  xizmat    ko‗rsatuvchi 
xodimlar  tomonidan  rezinali  qo‗lqoplarda  va  yoki  dielektrik  dastakli  tutqichlar 
bilan  olib yurishga  ruxsat  beriladi. 
Bu  xolda,  kuchlanishi  10  kV  gacha  bo‗lgan  tarmoqlar,  buzilgan  KL  ni  bir 
fazalili  erga  tutatish  xolatida  uchirib  quyuvchi  ximoya  bilan  jixozlangan  bo‗lishlari 
shart.