Navoiy-kon metallurgiya kombinati navoiy davlat konchilik instituti energo mexanika fakulteti

Rasm.6.1. Iste`molchilarning zaxiralanishiga ta`minot yetkazilishi to`xtatilishining ta`siri.

Zahira ta`minotida qo`llaniladigan iste`molchilarning kerakli sonini aniqlash uchun elektr ta`minotining ishonchlilik darajasini oshirish sarflari bilan elektr ta`minotining yetkazilishi to`xtatilishi natijasida ro`y beradigan sarflar bilan solishtirish shart.

Uzluksiz ishlab chiqarish sikliga ega bo`lgan korxonalar uchun elektr ta`minotining ishonchlilik darajasi katta ahamiyat kasb etadi. Bunday masalalarni katta energiya iste`mol qiluvchi ishlab chiqarish korxonalarida ko`rib chiqish kerak, bularga elektr payvandlash, elektroliz, elektr pechkalar va h.k. lar, bu yerda elektr energiyasi ishlab chiqarishning asosiy faktori hisoblanadi.
Quyida alyumin zavodining elektr ta`minotida uzilishga bog`liq bo`lgan zararning grafigi keltirilgan.



Rasm.6.2. 1- Bevosita; 2- bilvosita;3- yig`indi zarar.

Grafikdan ko`rinib turibdiki, texnologik siklni tiklash va zararlar elektr ta`minoti bo`lmagan vaqtdan chiziqsiz bog`liqlikka ega.

Elektr energiyani manbadan iste’molchigacha uzatishda quvvatning bir qismi hamda elektr energiyasi isrofi bilan bog‘liq bo‘ladi (misol uchun transformatorlarda, linyalarda, reaktorlarda). Bu isroflar liniyadan oqib o‘tayotgan tok (quvvat) va kuchlanish qiymati bilan aniqlanadi.
Elektr sistemalarida 6 kV o‘rniga 10 kV yoki 220 V o‘rniga 380 V kuchlanishni ko‘tarib ishlatish elektr uzitish liniyalaridagi quvvat va elektr energiya isrofni sezilarli darajada kamayishiga olib keladi. SHuningdek liniyalarda elektr energiya hamda quvvat isrofini kamaytirish uchun quvvat koeffitsientini oshirish ham yaxshi natija beradi. Misol uchun quvvat koeffitsientini oshirish reaktiv quvvat iste’molini kamaytiradi va bu o‘z-o‘zidan to‘la quvvatni pasayishiga olib keladi. Bu esa transformatorlarda va elektr energiyasini uzatish liniyalarida quvvat isrofini kamayishiga olib keladi.

SHu aytib o‘tish joizki transformatorlardagi isrof uni ishlash soati orqali aniqlanadi. SHuning uchun transformatorlarda isrofni kamaytirish usullaridan biri bu uni salt ishlash rejimida uni o‘chirib qo‘yish. Bu ishni transformatorni ikkilamchi cho‘lg‘amida xech qanaqa yuklama bo‘lmagan vaqtda amalga oshirish mumkin bo‘ladi yoki bo‘lmasa kam yuklangan holatda ishlayotgan vaqtda komplekt transformator podstansiyalarini bitta transformatoriga hamma yuklamani yuklab ikkinchisini o‘chirib qo‘yish kerak bo‘ladi. Transformatorlarda isrofni kamaytirish usullardan yana bir turi bu transformatorni naminal yuklangan rejimda ishlatishdir.
Bundan ko‘rinib turibdiki, isrofni kamaytirish uchun elektr sistemalarini to‘g‘ri loyihalash elektr energiya isrofini kamaytirish asosiy omillaridan biridir.
Elektr sistemalarining alohida pog‘onalarida elektr energiya isrofini aniqlash usullarni ko‘rib chiqamiz.
Transformatorlarda va liniyalarda elektr energiyasi hamda quvvat isroflari
Qoida bo‘yicha elektr yuklamasi o‘zgarib turuvchi kattalikdir, shuning uchun liniyalardagi quvvat va elektr energiyasi isroflari elektr yuklamasi o‘zgarganida o‘zgaradi.