Xalqaro sistema (SI) dagi asosiy va qo’shimcha birliklar
№
|
Kattalik
nomi
|
Kattalik o’lchov birligining
|
O’lchamligi
|
Nomi
|
Belgisi
|
Ta’rifi
|
Asosiy birliklar
|
1.
|
Uzunlik
|
L
|
metr
|
m
|
Kripton 86- atomining 2P10 va 5d5 sathlari orasidagi o`tishga mos bo`lgan nurlanishning vakuumdagi to`lqin uzunligidan 1650763,73 marta katta bo`lgan uzunlik 1metr deb qabul qilingan.
|
2.
|
Massa
|
M
|
kilogramm
|
kg
|
Diametri va balandligi 39 mm iborat platina (90%) va iridiy (10%) qotishmasidan tayyorlangan silindrning massasidir.
|
3.
|
Vaqt
|
T
|
sekund
|
s
|
Seziy 133 atomi asosiy holatining ikki o`ta nozik sathlari orasidagi o`tishga mos bo`lgan nurlanish davridan 9192631770 marta katta vaqt 1 sekund deb qabul qilingan.
|
4.
|
Tok kuchi
|
I
|
amper
|
A
|
1 amper - vakuumda bir-biridan 1 m masofada joylashgan ikki parallel cheksiz uzun, lekin kesimi juda kichik bo`lgan to`g`ri o`tkazgichdan o`tganda o`tkazgichning har bir metr uzunligi 210-7 N o`zaro ta'sir kuchi hosil qiladigan o’zgarmas tok kuchiga teng.
|
5.
|
Termodinamik
Harorat
|
Q
|
Kelvin
|
K
|
Suvning uchlanma nuqtasini tavsiflovchi termodinamik haroratning 1/ 273.16 ulushi 1 kelvin deb qabul qilingan.
|
6.
|
Modda miqdori
|
N
|
mol
|
mol
|
Uglerod-12 ning 0,012 kg massasidagi atomlar soniga teng strukturaviy element(atom, molekula yoki boshqa zarra) lardan tashkil topgan sistemadagi moddaning miqdori 1 mol deb qabul qilingan.
|
7.
|
Yorug’lik kuchi
|
J
|
kandela
|
сd
|
5401012Hz chastotali monoxromatik nurlanish chiqarayotgan manba yorug`ligining energetik kuchi 1 Vt /683 Sr bo`lgan yo`nalishdagi yorug`lik kuchi 1 kandela (sham) deb qabul qilingan.
|
Qo’shimcha birliklar
|
8.
|
Yassi burchak
|
|
radian
|
rad
|
Aylana uzunligi radiusiga teng bo`lgan yoyni ajratadigan ikki radius orasidagi burchak 1 radian deb qabul qilingan.
(1 rad 57° 17' 44,8").
|
9.
|
Fazoviy burchak
|
|
steradian
|
sr
|
Uchi shar markazida joylashgan va shu shar sirtidan shar radiusining kvadratiga teng yuzli sirtni ajratuvchi fazoviy burchak 1 steradian deb qabul qilingan.
|
Asosiy fizik doimiyliklar
№
|
Kattalik nomi
|
Belgisi
|
Son qiymati
|
|
Erkin tushish tezlanishi
|
g
|
9,81 m/s2
|
|
Tortishish doimiysi
|
G
|
6,67 .10–11 N.m2/kg2
|
|
Avogadro soni
|
NA
|
6,02497 .1023 моль-1
|
|
Gazning molyar hajm
|
V0
|
22,4 m3
|
|
Loshmidt soni
|
no
|
2,686.1025 m–3
|
|
Universal gaz doimiysi
|
R
|
8,31 J/(mol.K)
|
|
Boltsman doimiysi
|
k
|
1,38 .10–23 J/K
|
|
Faradey soni
|
FA
|
9,65.104 Kl/mol
|
|
Elektronniing zaryadi
|
e
|
1,6 .10–19 Kl
|
|
Elektronning massasi
|
me
|
9,1.10–31 kg
|
|
Protonning massasi
|
mp
|
1,672 .10–27 kg
|
|
Neytronning massasi
|
mn
|
1,675 .10–27 kg
|
|
Massaning atom birligi
|
m.a.b.
|
1,66 .10–27 kg
|
|
Elektr doimiysi
|
ε0
|
8,85 .10–12 Ф/m
|
|
Magnit doimiysi
|
μ0
|
4π .10–7 Gn/m
|
|
Yorug’likning vakuumda tarqalish tezligi
|
c
|
3 .10 8 m/s
|
|
Stefan – Boltsman doimiysi
|
σ
|
5,67 .10–8 Vt/(m2 .K4)
|
|
Vinning 1- siljish qonuni doimiysi
|
b
|
2,89 .10–3 m .K
|
|
Vinning 2- siljish qonuni doimiysi
|
C
|
1,3 .10–5 Vt/(m3 .K –5)
|
|
Plank doimiysi
|
h
|
6,626 .10–34 J. s
|
|
Vodorod atomi uchun Ridberg doimiysi
|
R
|
1,097 .107 m – 1
|
|
α - zarraning massasi
|
mα
|
6,64 .10–27 kg
|
|
Faradey doimiysi
|
F
|
9,65 .104 Kl/ mol
|
|
Elektron uchun Kompton to’lqin uzunligi
|
γC
|
2,43 .10–12 m
|
|
Birinchi Bor orbitasining radiusi
|
r1
|
0,529 .10 –10 m
|
O’nli old qo’shimchalar
Ko’paytuvchi
|
Ko’paytuvchi nomi
|
Old qo’shimcha
|
Kelib chiqishi
|
Belgisi
|
Ma’nosi
|
Nomi
|
O’zbek
|
Rus
|
Xalqaro
|
10 18
10 15
10 12
10 9
10 6
10 3
10 2
10 1
10– 1
10– 2
10– 3
10– 6
10– 9
10– 12
10– 15
10– 18
|
kvintillion
kvadrillion
trillion
milliard
million
ming
yuz
o’n
o’ndan bir
yuzdan bir
mingdan bir
milliondan bir
milliarddan bir
Trilliondan bir
Kvadrilliondan bir
Kvintilliondan bir
|
olti
besh
g’oyat katta
juda katta
katta
ming
yuz
o’n
o’n
yuz
ming
kichik
mitti
kichkina
o’n besh
o’n sakkiz
|
Eksa
Peta
Tega
Giga
Mega
Kilo
Gekto
Deka``
Detsi
Santi
Milli
Mikro
Nino
Piko
Fimto
Atto
|
E
P
T
G
M
k
g
da
d
s
m
mk
n
p
f
a
|
Э
П
Т
Г
М
к
г
да
д.
с
м
мк
н
р
ф
а
|
E
P
T
G
M
K
h
da
d
s
m
m
n
p
f
a
|
Burchakning gradus va radian o’lchovining o’zaro bog’liqligi
Gradus o’lchovi
|
3600
|
2700
|
1800
|
1200
|
900
|
600
|
450
|
300
|
Radian o’lchovi.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Trigonometrik funksiyalarning ba’zi burchaklardagi qiymatlari
0
|
00
|
300
|
450
|
600
|
900
|
1200
|
1800
|
2700
|
3600
|
sin
|
0
|
|
|
|
1
|
|
0
|
-1
|
0
|
cos
|
1
|
|
|
|
0
|
-
|
-1
|
0
|
1
|
tg
|
0
|
|
1
|
|
-
|
-
|
0
|
-
|
0
|
ctg
|
-
|
|
1
|
|
0
|
-
|
-
|
0
|
-
|
Do'stlaringiz bilan baham: |