Navoiy kon- metallurgiya kombinati navoiy davlat konchilik instituti fizikadan tajriba ishlarini bajarish

Ishni bajarish tartibi
1. Ommetr yordamida doimiy tokka bo’lgan g’altakni qarshiligini o’lchab olinadi.
2. 1- rasmdagi zanjir yigilib, reostat orqali kuchlanishni har – xil qiymatlari uchun o’zakli, o’zaksiz holda tok kuchi o’lchanib, jadval to’ldiriladi. (kamida 3 marta).

3. 
   Oxirgi formula orqali induktivlik hisoblanib, absolyut va nisbiy xatoliklar topilib, quyidagi jadval to’ldiriladi:
   

1- rasm

1-jadval

O’zakli						O’zaksiz
I	U	R	L	L		I	U	R	L	L	

Nazorat savollari

1. 
   O’zinduksiya hodisasini tushuntiring.
   
2. 
   Induktivlik va uning birligi.
   
3. 
   Lens qonuni.
   
4. 
   O’zgaruvchan va o’zgarmas tok turlari uchun Om qonuni.
   
5. 
   Induktivlikni hisoblash formulasini tushuntiring.
   

TAJRIBA ISHI № 9


TOKLI O’TKAZGICH ATROFIDAGI MAGNIT MAYDONI


Ishning maqsadi: Tokli to’gri o’tkazgich magnit maydonining o'tkazgich masofasiga va uning magnitmaydon induksiyasiga bog'liqligi o’rganish.
Kerakli asbob va jihozlar: teslametr, voltmetr (multimetr), tok manbai 15V(AC) 12V(DC)/5A, Xoll datchigi, transformator,o’lchov shkalasi, namuna, ulovchi simlar


Nazariy qism

Elektrostatik maydon energiya xarakteristikasi - E kuchlanganligi vektori bilan belgilanadigan statsionar maydon atrofida paydo bo'ladi. Harakatlanadigan zaryadlar atrofida (elektr toki) magnit maydon deb ataladigan kuch maydoni mavjud. Magnit maydon elektromagnit maydonning ajralmas qismidir.Magnit maydonining o’zgarishi natijasida elektrr maydon hosil bo’ladi.

Magnit maydoni ma'lum bir kuch bilan (Lorens kuchi) harakatlanadigan elektr tokiga ta'sir qiladi. O’zgaruvchanl magnit maydon atrofda o'zgaruvchan elektr maydonini hosil qiladi, ya'ni, bu sohalar bir-biri bilan bog'liq bo'lib, o'zgarib, biri o’zgarishidan ikkinchisi hosil bo’ladi. To’g’ri o'tkazgichning atrofida magnit maydonning mavjudligi magnit maydoni yordamida aniqlanadi. Agar siz oqim yo'nalishini o'zgartirsangiz, strelka teskari yo'nalishda aylanadi.
Agar chiziq bo'ylab metall o’tkazgich tik bo'lsa, kuch yo'nalishlarining rasmi kuzatilishi mumkin.
To’g’ri chiziqli tokning magnit maydon kuch chiziqlari markazi to’g’ri chiziqda yotgan aylanalardan iborat. Aylanalarning kuch chiziqlarining yo’nalishi "Parma qoidasi"ga binoan aniqlanadi.
Magnit maydonining biror nuqtadagi kuch ta’siri magnit maydonni induksiya vektori B kattalik bilan aniqlanadi.
Magnit maydonning induksiya vektori ushbu formula yordamida aniqlanadi:

bu erda l- magnit maydonidagi o’tkazgich uzunligi, I tok kuchi, F_max - Amper kuchining maksimal qiymati.
SIda magnit indüksiyani o'lchash birligi Tesla (T) hisoblanadi.
1 Tesla bir birlik uzunlikdagi o’tkazgichdan 1A tok o’tganda Amper kuchi 1 N ga teng bo’ladi.
Tokli o’tkazgichar, sohaning yo'nalishi bo'yicha perpendikulyar, 1A ning o'tkazgichdagi oqimi:

Yuqorida aytib o'tilganidek, dvigatel atrofidagi vertikal tekislikda to'kilgan temir parchalari konsentrik yopiq doiralarda joylashib qoladi. Buni vektor aylanishi haqidagi teoremadan foydalanib tushuntiramiz.
Harakatlanuvchi toklar va oqim tizimlarining maydonlarini aniqlash usuli vektor maydonlarining matematik xarakteristikasini - vektorning aylanishi dl ning kiritilishiga asoslangan.
Vektorning kontur elementi bo'yicha elementar aylanishi dl:
, . Vektor kontur bo'ylab tarqalishi L
1): . Bu kontur L ning elementi
B vektorining proeksiyasi (1- rasm).