Navoiy davlat pedagogika instituti umumiy tilshunoslik

(muharririyat), barakahona (tug’ruqhona), qo`ng’iroqzorhona (ko`p telefonlari bor hona), 
shaharsozlar (quruvchilar), da’vatnoma  (hukumat notasi), musibatnoma (ta’ziyanoma), 
dildosh, dunyodosh, ruhshunos,ziyokor kabi. 
 Publististikaning qo`llanish doirasidan kelib chiqqan holda gap turlaridan foydalaniladi. 
Qisqa, lo`ndalikni ifodalovchi sodda gaplar  har bir predmetga, tushunchaga alohida tavsif 
beradi. Qo`shma gaplar esa, mantiqiy bog‘liqlikni ko`rsatadi, u Yoki bu voqea haqida yahlit, 
umumiy tasavvur hosil qiladi.  SHunga ko`ra, matbuotda chop etilayotgan materialning 
xususiyatiga ko`ra u Yoki bu gap turidan foydalaniladi.   Reportajda jumlalarning juda 
ihchamligi, nutq vaziyatiga ko`ra gap qurilishining o`zgarib turishi kuzatiladi. Chunki 
reportajda bayon qilinayotgan voqealar tez-tez biri ikkinchisini almashtirib turadi. Shuning 
uchun, ularga ihcham jumlalar tuzilishi hosdir.Shuningdek,  so`z –gaplar, to`liqsiz gaplar, 

---

 
198 
atov gaplar  ko`plab ishlatiladi. Radiodan beriladigan eshittirishlarda , radioocherklarda 
asosan qo`shma gaplar tuzish kerak bo`ladi. Televidenie orqali beriladigan ko`rsatuvlarning 
hiliga ko`ra u Yoki bu gap qurilishidan foydalaniladi. Teleshoular his-hayajon va so`roq 
gaplar bo`lishini taqozo qilsa, ―Qilni qirq yorib‖, ―Zakovat‖   kabi ko`rsatuvlarda qo`shma 
gaplar qo`llaniladi.    Bu uslubning yana bir muhim xususiyati shundaki, gazeta tili muhim 
o`rin egallaydi. Publististika asosan gazetada o`z ifodasini topadi va gazeta uslubi publististik  
uslubning bir tarmog‘i hisoblanadi. Unda ba‘zi gramatik vositalar; ravishdosh, sifatdosh, 
fe‘lning shart mayli shakllarining almashinib ishlatilishi, turli murojaat ifodalari, bir bosh 
bo`lakli gaplarning qo`llanish darajasi   boshqa uslublarga nisbatan ustunroq.  
Bu uslubda nutq ko`pincha birinchi shahs nomidan beriladi, chunki, Yuqorida 
ta‘kidlanganidek, bu uslubda yozilgan ma‘lumotlarda muallifning bahosi ham ko`rinib turishi 
kerak. Unda odatda birgina muallifning nutqiy bayoni beriladi. Ba‘zi hollarda ko`chirma gap 
ishlatilsa ham muallif nutqi alohida ajralib turadi. Bu xususiyat muallif nutqining to`g‘ri va 
ochiq oydin ifodalanishiga imkoniyat yaratadi. O`rni o`rni bilan uchinchi shahs tomonidan 
ifodalanishi mumkin.   
Ma‘lumki, jumlalarning qoliplangan shakli asosan rasmiy uslubga hos. Publististikada 
ham odati tusiga kirib qolgan so`z birikmalari ishlatiladi. Masalan, vaziyatni keskinlashtirish,