Navoiy davlat pedagogika instituti "tasdiqlayman"

tuxtatib, 
uning faolligini kup 
marotaba ta’kidlaganlar, ob’ekt faoliyatini uzgartirish sub’ektga boglikdigini isbotlashga xarakat 
kilganlar. Ob’ektni tadkik kilish sub’ektning ongiga, tafakkuriga joiz, deb tushuntirganlar. Ongning 
faolligi ob’ektga nisbatan birlamchidir. Sub’ekt tadkikrt jarayonida dallilar asosida ish yuritib ob’ektga 
nisbatan amaliy, xususiy, moddiy jixdtdan ta’sir kursatadi, uni uzgartiradi. 
X,ar bir ob’ektda dalillar aloxida-aloxida bulishi mumkin. Ob’ekt uz faoliyatida jiddiy e’tibor 
berishni talab etadi. Bunda sub’ekt ob’ektga nisbatan anik yondashadi. Ya’ni, tabiat va jamiyat 
xodisalarini inson (sub’ekt) uz xayotiga yarokdi shaklda uzlashtirib olishi uchun turli vositalardan, pul 
va 
oyok, ong va kuz, kulok; va xid bilish organlari, xdrakat xamda boshka jarayonlardan foydalanadi, 
ularni ishga soladi. Shu sababli, sub’ekt ob’ektga nisbatan tubdan fark kiladi. Demak, sub’ektning 
faoliyati tadkikot dalillariga nisbatan xam ta’sirchandir. 
Sub’ekt va obektning uzaro ta’siri dalilning zaruriy tomonlaridir. Ta’kidlash lozimki, sub’ekt 
ob’ektning urni, alokalari, munosabatlari, konuniyatlari xakida tegishli bilimga ega bulmasa dalil 
tuplay olmaydi. T G Tu ni esdan chikarmaslik kerakki, yakkalangan ayrim shaxe olamni bilish va 
uzgartirishga kdratilgan faoliyatning sub’ekti bula olmaydi. Shaxe jamiyat yaratgan mexnat 
kurollaridan, tildan jamgarilgan bilimlardan, manbalardan foydalanganligi uchun sub’ekt bulib koladi. 
Binobarin, doimo ma’lum bir ishlab chikarish usuliga, ma’naviy-madaniy tarakkiyotning ma’lum 
sub’ekti sifatida maydonga chikishi mumkin. Unutmaslik kerakki, dalillar egasi bulgan sub’ekt va 
ob’ekt kdrama-karshi tomonlarni tashkil etadi. Kdrama-karshi tomonlar dalilning ichki va tashki 
tomonidir, dialektikasidir. Dalillar uz faoliyati paydo bulishi bilan xam karama-karshi fikrlar 
majmuasidan iboratdir. ^arama-kdrshi tomonlar xal etilsa, sub’ekt tomonidan dalillarga erishiladi. 
Sub’ektning ijodiy xarakatining natijasi dalillarning paydo bulishidir. Sub’ekt va ob’ekt xodisa va 
narsalar umumiy xarakatining, tomonlarining bir kismidir. Narsalar sub’ektsiz jonsizdir. Tabiat va 
jamiyatni uzgartirish sub’ekt dalillariga boglikdir. Ma’lumki, jamiyat uz konunlariga muvofik 

---

45 
rivojlanadi, unga ong irodaga ega bulgan, dalillar tuplaydigan insonlar kiradi. Ba’zi ob’ektlarda esa 
iroda xam, ong xam, makead xam yuk. Demak, sub’ekt bilan ob’ekt urtasida ziddiyatlar dalillar 
asosida xal etiladi, bartaraf kilinadi. Natijada, ob’ektlar ilmiy izlanish, ijod jarayonida sub’ekt 
faoliyatining dalil t^lash kurollariga aylanadilar. Demak, sub’ekt va ob’ekt ilmiy izlanish, dalil tuplash 
jarayonida diplomatik munosabatni tashkil etadilar. 
Sub’ektning (insonning) yordamchilarisiz xozirgi zamokni tasavvur kilish kiyin. Insonning 
yordamchilarini esa sun’iy jixozlar, kompyuterlar, xisoblash mashinalari, turli moslamalar, asbob 
uskunalar tashkil etadi. Inson faoliyatining maxsullari, ob’ektlari sifatida ular bilan inson uzaro ta’sirga 
kirishishi yordamida muxim dalillarni paydo kiladi. Oxir -okibat esa sub’ekt ob’ektni dalillar asosida 
uzgartirib, uzlashtirib oladi, uz maksadlariga muvofikdashtiradi. Shu bilan birga, sub’ektning u
zi
xam 
bilim bilan boyiydi,nisbatan dunyokarashini uzgartiradi. Yangi maksadlarni topadi va uni bajarish 
uchun yangi dalillar izlaydi.