Navoiy davlat pedagogika instituti "tasdiqlayman"

Tadqiqot farazi 
Maqsadga mos holda tadqiqotning ishchi farazi qo’yiladi. Faraz (grekchadan – asos, 
taxmin) – haqiqatligi noma’lum bo’lgan ilmiy o’y yoki taxmindir. Tadqiqot muammosi 
aniqlangach, u bilan parallel tarzda izlanish olib boriladi va muammoni hal qilishga va 
kutilayotgan natijalar to’g’risida dastlabki fikrlar, ya’ni tadqiqot ob’ektining taxminiy 
nazariyasi yaratiladi. 
Farazlar, ilmiy bilimlarning rivojlantirish metodi sifatida farqlanib, ular o’zida 
taxminlarni ilgari surish va keyinchalik tajribada sinab ko’rishlarni, ilmiy nazariyaning 
tarkibiy elementi sifatida qamrab oladi. Farazni o’rtaga tashlayotgan tadqiqotchining 

---

251 
vazifasi, tadqiqot ob’ektida boshqalar ko’rmayotgan nima noma’lum, u nimani 
ko’rayotganligini bayon qilishdan iborat. Faraz, eski bilimdan yangisiga o’tish vositasi 
sifatida, mavjud tasavvurlar bilan ziddiyatga kirishadi. Har holda, barchaga ayon va 
isbotlashni talab qilmaydigan fikrlar – faraz emas. 
Faraz shunda paydo bo’ladiki, agar agar yangi dalillarni tushuntirish zaruriyati 
tug’ilsa, ular mavjud ilmiy nazariya doirasiga sig’masa va tushuntirib bo’lmasa yuzaga 
keladi. 
Faraz, paydo bo’lishi va tasdiqlanishi jarayonida bir qancha bosqichlarni bosib 
o’tadi. 
1 – bosqich. 
Mavjud nazariya yoki farazlarga to’g’ri kelmaydigan, biroq 
tushuntirish uchun yangi farazlar talab qilinadigan dalillar guruhini ajratish. 
2 – bosqich.
Ushbu dalillarni tushuntirishga taalluqli faraz yoki taxminni bayon 
qilish. 
3 – bosqich.
Ushbu farazdan kelib chiqadigan barcha natijalarni aniqlash.
4 – bosqich.
Farazdan kelib chiqadigan natijalarni, mavjud kuzatishlar, tajriba 
natijalari va qonunlar bilan taqqoslash. 
5 – bosqich.
Farazdan kelib chiqadigan natijalar tasdiqlansa va ular mavjud 
bilimlarga zid kelmasa, farazni haqiqiy bilim yoki ilmiy nazariyaga aylanishi.