Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti

Xalqlarni antropologik klassifikatsiyalash. Vatanimizda va xorijda e’tirof etilgan ilmiy an’anaga ko‘ra antropologiya fan tarzida insoniyatning kelib chiqish tarixini, uning evolyusiyasi, irqlarning kelib chiqishini hamda turli xalqlarning morfologik va jismoniy xususiyatlarini o‘rganadi. Antropologik tasniflashda turli etnik guruhlar va xalqlarning madaniy xususiyatlari emas, balki biologik xususiyatlariga va genetik qarindoshlilik prinsiplariga asosiy e’tibor qaratiladi. Biroq genetik aloqadorlilik prinsiplari insonlarni ma’lum bir tasniflarga bo‘lish imkonini bermaydi. shu bois etnografiyada turli xalqlar orasidagi qon-qarindoshlik aloqalari tarixini tahlil etishda ko‘plab uslublardan foydalaniladi. Ko‘pincha etnologlar antropologik klassifikatsiyaning asosini tashkil qiluvchi etnoslarning irqiy farqlarini asos qilib olishadi.

Insoniyat biologik tuzilish jihatdan umumiylikka ega va er sharidagi barcha insonlar bir biologik turga mansubdir. Lekin dunyoning mavjud etnik manzarasi turli mintaqalarda yashaYotgan insonlar tana tuzilishi, ranggi, soch turi, yuz-qiYofasiga ko‘ra rang-barang, ya’niki antropologik tuzilishiga ko‘ra turli-tuman ko‘rinishga ega. Insonlar orasidagi o‘zaro farqli xususiyatlar irqiy tasniflash orqali tahlil qilinadi. Irqiy tasniflashda insonning sochi shakli, uchlamchi soch qoplami, teri tuzilishi, sochning rangi, ko‘z rangi, bo‘yi, tananing proporsiyasi, tananing bosh qismining tuzilish shakliga ko‘ra farqlanadi. Umuman olganda irqlar deb genetik qon-qarindoshlilik munosabatlari asosida tashqi tana tuzilishiga ko‘ra o‘xshash bo‘lgan xududiy birlashgan kishilarga aytiladi. Antropologik jihatdan hozirgi xalqlarni vatanimiz va xorijiy antropologiya fanida to‘rtta katta irqlarga--negroid (afrikan), evropoid (evroOsiyo), mongoloid (Osiyo-amerika) va avtroloid (Okeaniya) irqlariga bo‘linadi.

Ushbu irqlarning farqli xususiyatlari sifatida quyidagi irqiy alomatlarni ko‘rsatish mumkin. Evropoid irqiga mansub kishilarning terisi oq Yoki bug‘doyrang, sochlari turli-tuman to‘g‘ri va to‘lqinsimon, ko‘pincha mayin bo‘lib o‘sadi va yuz hamda tanani jun qoplagan bo‘ladi. Burni tor, lablari o‘rtacha Yoki kichik hajmda bo‘ladi. Ko‘zlari turli –tuman rangda va bosh miya suyaklari hech qachon oldinga bo‘rtib chiqmagan bo‘ladi.

Avstroloidlar terisining rangi qoramtir, sochlari qora to‘lqinsimon, jingalak va qattiq, Yonoq va bosh suyaklari oldinga chiqqan bo‘ladi, burunlari katta, lablari qalin bo‘ladi. YUzlarida va tanasi jundor bo‘ladi.

Mongoloidlarda esa teri rangi sariqroq, Yoki to‘q bug‘doyrang bo‘ladi, sochlari esa to‘g‘ri shaklda qattiq bo‘ladi. Soch va ko‘zlarning rangi qora Yoki to‘q jigarrang bo‘ladi, erkaklarda soqol va mo‘ylov biroz kechroq chiqadi va ko‘pincha siyrak bo‘ladi. YUzi keng va Yonoq chanog‘i qattiq chiqadi, burun esa unchalik katta bo‘lmaydi. Amerikaning mongoloid aholisida teri rangi sariq rangda bo‘ladi.

Negroidlarning sochi qora, tim qora rangda, jingalak va ko‘pincha qattiq hamda shakliga ko‘ra to‘g‘ri bo‘ladi. Soqol va mo‘ylovlari xuddi mongoloidlarnikiga o‘xshash tarzda Yomon o‘sadi. Ko‘zlari ba’zida qisiq bo‘ladi. Burnilarining kengligi juda katta bo‘lib, deyarli balandligi bilan teng bo‘lgan. YUzlari kichkina va tor ko‘zlari esa evropaliklarnikiga o‘xshash keng ochiq bo‘ladi.