Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti “Umumiy tarix” kafedrasi

Italiya birlashtirilishining tugallanishi va uning tarixiy ahamiyati
Yarim orolning shimolida boshlangan xalq harakati janubiy viloyatlarga ham 
tarqaldi. 1860 yilning oxirida Italiyaning janubidagi Palermo shahrida qo'zg'olon 
ko'tarildi. Biroq bu qo'zg'olon Sitsiliya qirolining qo'shini tomonidan bostirildi. 
Shimolning respublika demokratchilari janubliklarga yordam berish uchun may 
oyida Gretsiyadan Sitsiliyaga J.Garibildi boshchiligida 1200 kishidan iborat harbiy 
otryad yubordi. Bu tarixda "minglar yurishi” yoki "qizil kuylaklilar” (chunki uning 
qatnashchilari qizil rangli matodan qilingan kuylak kiyganliklari sababli shunday 
atalgan) nomi bilan ma'lumdir. Kalabri shahriga yetib kelgan mazkur otryad xalq 
ommasining qo'llab-quvvatlashi natijasida 1860 yilning 7-sentyabrida ikki Sitsiliya 
qirolining poytaxti Neapolni jangsiz egalladi. 1-oktyabr kuni Garibaldi otryadi qirol 
Fransisk II qo'shinlarini Volturno daryosi bo'yidagi hal qiluvchi jangda tor-mor etib, 
Italiya janubida Burbonlar sulolasi vakillarining hokimiyatiga chek qo'ydi. Fransisk 
II esa Rim viloyatiga qochdi.1860 
yil 21-oktyabrda Neapolitaniyada Garibaldi 
plebistsit-referendum o'tkazdi.Neapolitaniya qirolligi aholisining aksariyati
Pemontga qo'shilishni yoqlab chiqdi.Garibaldi kuzatuvida Pemont qiroli 
Viktor Emmanuil tantanali ravishda Neapolga kiribkeldi.1861 yil fevralda 
Pemontning Turin shahrida Umumitaliya parlamenti ochildi. 14 martda Viktor 
Emmanuil Italiya qiroli deb e'lon qilindi. Shunday qilib, "Risorjimento"ning eng 
asosiy vazifalaridan biri Italiyaning birlashtirilishi vazifasi, deyarli bajarildi. Biroq, 
Italiya Rim va Venetsiya viloyatlarisiz birlashtirildi. Rim yoki papa viloyati mustaqil 
bo'lib, undagi dunyoviy hokimiyat papa qo'lida mujassamlashgan edi. Garibaldi 
boshchiligida harbiy otryadning 1862 yil Papa viloyatini egallashga bo'lgan urinishi 

---

104 
natijasiz bo'ldi.Venetsiya viloyati Avstriya hukmronligi ostida bo'lib, 1866 
yilda Prussiya va Italiyaning Avstriyaga qarshi urushida Avstriyaning 
mag'lubiyatga uchrashi oqibatida mazkur viloyal Italiyaga qo'shib olindi. 1867 
yilda Garibaldi harbiy otriyadining Rimga yurishi ham muvaffaqiyatsiz tugadi, 
Rim viloyati 1870yilgacha alohida va mustaqil davlat bo'lib qolaverdi.1870 
yilda boshlangan Fransiya-Germaniya urushida Fransiyaning mag'lubiyatiga uchrashi 
Rim viloyatini Italiyaga qo'shib olinishini ta'minladi. Rim viloyatining Italiyaga 
qo'shib olinishi mamlakat birlashtirilishini nihoyasiga yetkazgan, hal qiluvchi tarixiy 
voqea bo'ldi. Papa dunyoviy hokimiyatdan mahrum qilinib, Rim shahri birlashgan 
Italiyaning poytaxtiga aylantirildi.Italiyaning birlashtirilishi katta tarixiy ahamiyatga 
ega bo'ldi, Italiyaning siyosiy tarqoqligiga barham berildi, uning yagona davlat 
sifatida yaxlitligi saqlab qolindi. Mamlakatni birlashtirish uchun bo'lgan kurash 
uni zamonaviy burjua davlatiga aylantirdi. Bu kurash natijasida Italiyada Avstriya 
gabsburglari va Fransiya Burbonlari xonadoni vakillarining hukmronligiga barham 
berildi. Biroq mamlakatning birlashtirilishi burjua inqilobining oldida turgan barcha 
vazifalarni bajarmadi. Shuning uchun kapitalistik munosabatlarning keyingi 
taraqqiyoti Italiyada nisbatan sekin bordi.