Navoiy davlat pedagogika instituti "tabiiy fanlar" fakulteti "geografiya o


Dunyo  iqlimiy  va  rekreasion  resurslari



Download 0,59 Mb.
Pdf ko'rish
bet15/26
Sana30.12.2021
Hajmi0,59 Mb.
#96643
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   26
Bog'liq
9-sinfda jahon tabiiy resuslari

 

Dunyo  iqlimiy  va  rekreasion  resurslari.Agroiqlim resurslari  atmosfera havo 

sining    aktiv  (+10

0

  S)  haroratlari  yig’indisiga    qarab  baholanadi.  Agroiqlimiy 



resurslarning  taqsimlanishiga  kenglik  zonalligi  va  vertikal  mintaqalanish  xal 

qiluvchi  ta’sir  qiladi.Agroiqlim  resurslari-Yer  sharida  issiqlik,  yorug’lik  va 

namlikning  taqsimlanishiga  bog’liq.Agroiqlim  resurslaridan  issiqlik  alohida  o’rin 

tutadi.  Issiqlik  va  yorug’lik  ekvatordan  har  ikkala  qutb  tomon  kamaya  boradi. 

Natijada  yer  sharida    7  ta  agroiqlim  mintaqasi  shakllangan.  Ulardan  tropik 

mintaqadan tashqari qolgan 3 ta mintaqa 2 martadan takrorlanadi. 

 

1.  Tropik  mintaqa.  Afrika  eng  issiq  materik  bo’lib,  chekka  shimoliy,  chekka 



janubiy va baland tog’li qismlaridan qolgan barcha qismlarida 1sm.kv. joyga 8000

0

 



dan  ortiq  issiqlik  tushadi,  sovuq  oyning  o’rtacha  haroratlar  yig’indisi  +15

0

  dan 



yuqori.  Bu  joylar  tropik  mintaqaga  mansub  bo’lib,  dunyoda  tropik  kengliklar 

oraliqlari  (Amazoniya  past  tekisligi,  Markaziy  Afrika,  Arabiston,  Hindiston, 

Hindixitoy  yarim  orollari,  Malayya  arxipelagi  va  Avstraliyaning  shimoli)  kiradi. 



38 

 

Bu  mintaqada  issiqsevar  qisqa  kunli  o’simliklar  o’sadi.  Ekvator  atrofida  kunning 



uzunligi  har doim 12 soat, shimoliy  va janubiy tropiklarda esa 13 soatu 13  minut. 

Vegetasiya davri uzluksiz davom etadi. 

 

2. Subtropik mintaqa tropik mintaqadan shimolda va janubda tarqalgan  bo’lib, 



bu  mintaqaga    Afrikaning  chekka  shimoli  va  janubi,  Janubiy  Amerikaning 

janubi,Meksikaning  shimoli-AQShning  janubi,  Evropaning  O’rta  Dengiz  boylari, 

O’rta Sharq, O’rta Osiyo, Taklamakon cho’li, Sharqiy Xitoy, Avstraliyaning janubi 

kiradi.Subtropik  mintaqaga  odatda  Shimoliy  va  janubiy  tropik  chizig’idan 

shimoldagi va janubdagi hududlar kiradi. Bu mintaqada haroratlar yig’indisi 4000-

8000


0

  ga  to’g’ri  keladi.  Yillik  sovuq  oyning  o’rtacha  tempratura  yig’indisi  +5

+15


0

.  Issiqsevar  o’simliklar  etishtiriladi.  Vegetasiya  davri  uzoq  210-310  kun. 

Kunning uzunligi 13,30-15,30 soat. 

 

3.  Mo’’tadil  mintaqa  katta  maydonlarni  egallaganligi  sababli  2  mintaqachaga: 



mo’’tadil  mintaqacha  va  sovuq-  mo’’tadil  mintaqachaga  bo’linadi.  Mo’’tadil 

mintaqa asosan shimoliy yarim sharda joylashgan. 

 

1).  Mo’’tadil  mintaqachaga    AQSH  ning  shimoli  –  Kanadaning  janubi,  butun 



O’rta  Yevropa,  Belorus,  Ukraina,  Volga  boyi,  Kavkaz,  Qozog’iston,  Xitoyning 

markazi  va  shimoliy  qismi,  Koreya  yarim  oroli,  Yaponiyaning  shimoli  kiradi.  Bu 

mintaqada  yilning  sovuq  oyining  o’rtacha  temperaturasi-10

0

S  .Yillik  haroratlar 



yig’indisi 1 sm

2

 joyga 2200-4000



0

ni tashkil etadi. Kunning uzunligi 16-17 soat. Bu 

mintaqachada  kunning  uzunligi  o’rtacha  va  uzun  bo’lgan  o’simliklar  (bug’doy, 

makka,  qand  lavlagi,  kungaboqar,  janubida  esa  paxta,  eryong’oq,  uzum) 

etishtiriladi. 

 

2).Mo’’tadil  mintaqacha  shimolida  65



0

  shimoliy  kenglikkacha  sovuq  mo’’tadil 

mintaqacha  egallagan.  Bu  mintaqachaga  Kanadaning  katta  qismi,  Shimoliy 

Evropa,  Rossiyaning  katta  qismi  kiradi.  Yilning  sovuq  oyining  o’rtacha 

temperaturasi  yig’indisi  -25

0

gacha.  Yillik  temperatura  yig’indisi  1000-2200



0

Kunning uzunligi 19-23 soatgacha. Bu mintaqachada uzun kunli o’simliklar zig’ir, 




39 

 

kartoshka,  malina,chereshnika,  brusnika  o’sadi.  Bu  mintaqachaning  barcha 



qismlarida namlik koeffisienti 1 dan ortiq. 

 

4.  Sovuq  mintaqaga  60



0

  shimoliy  kenglikdan  shimoli  ayrim  joylarda 

50

0

shimoliy  kenglikdan  shimoli  (Labrador  yarim  orolida)  asosan  shimoliy  qutb 



doirasidagi  hududlar  kiradi.  Bu  mintaqaning  janubida    havo  temperaturasining 

yig’indisi400-1000

0

shimolida  esa  400



0

ni  tashkil  etadi.  Eng  sovuq  oyning  o’rtacha 

temperaturasi -25

dan -40



0

 gacha. Vegetasiya davri 1-1,5 oy. “Oq tunlar” bo’ladi. 

Namlik  koeffisienti  1  dan  yuqori  bo’lgan  hududlarga  Amazoniya,  Kongo,  Gang-

Braxmaputra    havzasi,  Janubi-Sharqiy  Osiyo,  Madagaskar,  shuningdek  sovuq 

mo’’tadil  mintaqacha  kiradi.  Cho’l,  chalacho’l  va  baland  tog’li  territoriyalarda 

namlik  koeffisienti  1  dan  kam.  Namlik  koeffisienti  yog’in  va  parlanish  orasidagi  

nisbatdan kelib chiqadi. Masalan:  

 

 



     Yog’in 500 mm-bug’lanish 500 mm namlik  koeffisienti =1 (yetarli). 

 

 



     Yog’in 500 mm- bug’lanish 400 mm namlik koeffisienti = 1,2(ortiqcha).  

 

 



     Yog’in 500mm-bug’lanish 600 mm namlik koeffisienti = 0,8 (kam). 

Quyosh – kosmik resurslar – kelajak resursidir. Quyosh- yirik termoyadro reaktori, 

Yerdagi    butun  hayotning  manbai,  butun  energetika  resurslarining  manbaidir. 

Quyoshning  atrofida  temperatura  +6000

0

,  markazida  esa  +20mln



0

S.  Quyosh 

energiyasi  bitmas  tuganmas  boylikdir.Quyoshda  H

2

  ning  geliyga  aylanishi 



natijasida  radiasiya  ajralib  chiqadi.  Quyosh  nuri  erga  8,5  minutda  etib  keladi. 

Quyosh diametri Er diametridan109  marta katta. Quyosh energiyasining 

1

/

10



 qismi 

ishga  solinsa  30 000  ta  Dnepro  GES  beradigan  energiyani  beradi.Faqat  Toshkent 

shahriga  1  yilda  tushadigan  quyosh  energiyasi  37  mln  tonna  ko’mir  energiyasiga 

teng.  Rekreasion  resurslar  –  bu  dam  olish  va  turizm  resurslaridir.  “Rekrasiya” 

so’zi  lotincha  “tiklanish”  bo’lib,  dam  olishning,  kishining  ma’naviy  va  jismoniy 

kuchlarini  tiklaydi.  Rekreasion  resurslar  istirohat,  turizm  va  shifolanish 

maqsadlarida bo’ladi. Ular 2 xil bo’ladi:  



40 

 

 



1.Tabiiy  rekreasion  resurslarga:  dengiz  sohillari  (Qrim,  Sochi),  daryo  boylari 

(Niagara,  Ganga),  o’rmonlar,  tog’li  rayonlar  (Alp  tog’lari,  Shohimardon)  kabilar 

kiradi. 

 

2-  Madaniy-tarixiy  rekreasion  resurslar  bo’lib,  bularga  tarixiy,  arxeologik, 



me’morchilik,  san’at  yodgorliklari  kiradi.  Masalan:  VDNH,  Kreml,  Ermitaj,  Rim, 

Akripol,  Misr  ehromlari,  Toj  Mahal,  Xiva,  Paleontologiya  muzeyi  (Moskva),  

Buyuk  Xitoy  devori,  Vavilon,  Sherdor,  Go’ri  Amir,  Oqsaroy  va  h.k.Xalqaro 

turizmdan tushadigan daromadning 14  foizi  AQSH  ga, 6 foizi  Ispaniyaga, 6 foizi 

Fransiyaga,  6  foizi  Italiyaga,  4  foizi  Buyuk  Britaniyaga,  3  foizi  Avstriyaga,  61 

foizi boshqa davlatlar hissasiga to’g’ri keladi (2005 y). 

 


Download 0,59 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   26




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish