Navoiy davlat pedagogika instituti "tabiiy fanlar" fakulteti "geografiya o

 REJA: 

1. Tabiiy resurslar va ularning asosiy turlari 

2. Ulardan mamlakatlarning iqtisodiy-ijtimoiy rivojlanishda   

samarali foydalanish yo’llari. 

3. Tabiiy resurslardan foydalanishning ekologik asoslari. 

 

 

---

60 

 

o’rmonlarni  kesib  yuborib,  ular  o’rnida  yangi  yerlarni  o’zlashtirdi.  Metallning 

o’zlashtirilishi,  sun’iy  sug`orishning  qo’llanishi  ham  insonning  tabiatga  ta’sirini 

kuchaytirdi. 

Fan–texnika taraqqiyoti  insonning tabiatga ta’sirini  yangi bosqichga ko’tardi. 

Jamiyatning tabiatga ta’siri bu davrga kelib faqat miqdor jihatdan emas, balki sifat 

jihatdan ham beqiyos o’zgardi. Hozirgi vaqtda texnika taraqqiyotining chiqindilari 

tabiatni  ifloslab  turli  mavjudotning  bundan–buyongi  hayotini  xavf  ostida 

qoldirmoqda. Lekin tabiat va tabiiy resurslar kishilik jamiyati vujudga keladigan va 

rivojlanadigan  asosiy  ishlarning  moddiy  va  ma’naviy  ehtiyojlarini  qondiradigan 

birinchi  manbadir.  Ishlab  chiqarishga  va  ijtimoiy  jarayonlarning  borishiga  faol 

ta’sir ko’rsatadi. 

Yerning  geografik  qobig`i  juda  ko’p  va  xilma–xil  tabiiy  resurslarga  ega. 

Lekin  resurslarning  har  xil  turlari  miqdori  juda  farq  qiladi  va  ular  Yer  yuzida 

notekis  tarqalgan.  Buning  oqibatida  ayrim  hududlar,  mamlakatlar,  o’lkalar, 

materiklar,  resurslar  bilan  turlicha  ta’minlangan.Resurslar  bilan  ta’minlanganlik 

deganda  tabiat  resurslari  miqdori  bilan  ulardan  foydalanish  miqdori  o’rtasidagi 

nisbat  tushuniladi.  U  mazkur  resurs  yetadigan  yillar  soni  bilan  yoki  resurslarning 

aholi jon boshiga to’g’ri keladigan miqdori bilan ifodalanadi. 

Resurslar  bilan  ta’minlanganlik  ko’rsatgichi  muayyan  hududning  tabiiy 

resurslarga 

boy 

yoki 

kambag’alligiga 

bog’liq. 

Lekin 

resurslar 

bilan 

ta’minlanganlik,  shuningdek  ulardan  foydalanish  ko’lamiga  ham  bog’liq.  Shu 

sababli  ham  fan–texnika  inqilobi  evaziga  insonlar  tomonidan  tabiatdan  har  xil 

tabiiy  resurslarni  qazib  olish  evaziga  XX  asrning  ikkinchi  yarmidan  boshlab, 

nafaqat  yer  yuzasining  ayrim  hududlarida,  balki  butun  global  yo’nalishda  tabiiy 

resurslarning  yetishmasligi,  ularning  butunlay  yo’q  bo’lib  ketish  xavfi 

tug`ilmoqda.  Shu  sababli  tabiiy  resurslardan  foydalanish  masalasi  kompleks 

xalqaro (davlatlararo) masala bo’lib, uni hal qilishda ko’pgina davlatlar qatnashadi. 

Tabiiy resurslar xo’jalikda  foydalanishiga ko’ra tugaydigan  va tugamaydigan 

resurslarga bo’linadi. Tugaydigan resurslarga mineral (qazilma boyliklar) resurslar, 

---

61 

 

tuproq,  o’simlik,  hayvonot  dunyosi  resurslari  kiradi.  Ular  o’z  navbatida  qayta 

tiklanmaydigan  (qazilma  boyliklar)  va  qayta  tiklanadigan  (tuproq,  o’simlik, 

hayvonot  olami  resurslari)  resurslarga  bo’linadi.  Tugaymaydigan  resurslarga  suv, 

agroiqlim, rekratsion, resurslar kiradi.