Navoiy davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti geografiya o

 
Kartogrammalar usuli. 
Xaritada  birorti  hodisani  o`rtacha  intensivligini  ma'lum  hududiy  birlik 
chegarasida  (ko`proq,  ma'muriy)  bu  hodisani  haqiqiy,  geografik  asoslangan 
rayonlashtirish  bilan  bog`lanmagan  holda  tasvirlashga  aytiladi.  Masalan, 
kartogrammalar  vositasida  viloyatlar  yoki  rayonlar  bo`yicha  aholini  har  bir 
kv.km.  maydonga  to`g`ri  keladigan  o`rtacha  zichligini,  qishloq  xo`jalik 
ekinlarining  o`rtacha  hosildorligi,  har  100  gektar  qishloq  xo`jaligiga  yaroqli 
yerdan  qancha  go`sht,  sut,  jun  va  boshqa  maxsulotlar  olinishini  va  h.k.  larni 
tasvirlasa bo`ladi. 
Kartodiagrammalardan 
farq 
qilib, 
kartogrammalarda 
nisbiy 
ko`rsatkichlardan  foydalaniladi.  Tasvirni  ko`rgazmaliligi  uchun  har  bir  hududiy 
birlikni  odatda  bo`yab  yoki  shtrixlab  chiqiladi.  Agar  rang  qo`yiqlashib  yoki 
shtrixovka  zichlashib  borsa,  intensivlik  yoki  miqdor  ko`rsatkichining  oshib 
borishi kuzatiladi.  
Odatda, intensivlik uchun pog`onali shkala qo`llaniladi. Pog`onali shkalani 
intervallarini  aniqlash  uchun  ko`proq  arifmetik  va  geometrik  progressiyadan 
foydalaniladi. Agar intensivlik sekin asta uncha katta bo`lmagan amplituda bilan 
o`zgarsa  arifmetik  progressiya  shkalasi  qulay.  Lekin  u  kattaliklar  katta  va  teng 
miqdorda (tartibda) farq qilsa, bunday xollarda geometrik progressiyada tuzilgan 
shkalaga murojaat etiladi. 
Kartogrammada tasvirlangan voqea va hodisalarni bir-biri bilan taqqoslash 
uchun  shkalalar  yoki  pog`onalar  orasidagi  miqdorlar  bir  xil  bo`lishi  kerak. 
Bunday  holatda  kartogrammani  o`qish  osonlashadi  va  ko`rsatkichlarni  bevosita 
taqqoslash imkoniyati oshadi.  

---