Navoiy davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti geografiya o

Kartodiagrammalar
  (va  bundan  keyin  bayon  etiladigan 
kartogrammalar
) 
dan  alohida  tasvirlash  usuli  sifatida,  ayniqsa  sotsial-iqtisodiy  mavzudagi 
xaritalarni  tuzishda  ayniqsa  keng  foydalaniladi,  chunki  ko`pchilik  statistik 
(raqamli)  ma'lumotlar  alohida  aholi  punktlari  yoki  ob'ektlar  bo`yicha  qayta 
ishlanmaydi va chop etilmaydi, balki, mamlakatni ma'muriy bo`linishga muvofiq 
(viloyatlar  bo`yicha,  rayonlar  bo`yicha  va  sh.k.)  yoki  boshqa  hududiy  birliklar 
bo`yicha  to`planadi  va  chop  etiladi.  Bunday  birliklar  bo`lib,  masalan  o`rmon 
zahiralari kartodiagrammasida - o`rmon xo`jaliklari, baliq sanoat uchun - alohida 
dengiz, ko`l yoki daryo havzalari hisoblanadi. 
 
Kartodiagrammalar  (va  kartogrammalar)  statistik  ma'lumotlarni  makonga 
joylaganga  o`xshaydiku.  lekin  ular  hodisani  alohida  hududiy  birliklarni  ichida 
qanday  joylashganini  ko`rsatmaydi  va  shunga  ko`ra  geografik  nuqtai  nazardan 
takomillashmagan hisoblanadilar. Lekin ularni avtomatik tez va oson tuzish ularni 

---

rejalashtirish  va  boshqarishni  kartografik  ta'minlashda  qo`llanilishiga  yangi 
stimul berdi. 
Kartografiyada 
chiziqli 
diagrammalar 
- 
ustunchalar, 
tilimchalar 
(tasmachalar)  va  sh.k.  uzunligi  qaysiki  taqqoslanayotgan  kattaliklarga 
proporsional,  maydonli  diagrammalar-kvadratlar,  doira  (aylana)lar  va  sh.k., 
maydoni 
qaysiki 
taqqoslanayotgan 
kattaliklarga 
proporsional; 
hajmli 
diagrammalar-kublar,  sharlar  va  sh.k.,  hajmi  qaysiki  taqqoslanayotgan 
kattaliklarga proporsional; ko`proq foydalanishga qulay. 
Shu  bilan  bir  vaqtda  diagrammali  figuralar  stro`qturali  bo`lishi  mumkin, 
agar,  masalan  kvadratlar,  doiralar  va  boshqa  figuralar  tasvirlanayotgan  hodisani 
tarkibiga  mos  qismlarga  bo`linsa,  masalan  qishloq  xo`jalik  yerlarini,  haydalgan 
yerlarni  tarkibiga  muvofiq,  eksport  va  importni  strukturasiga  va  h.k.  Strukturali 
diagrammalar  uchun  boshqa-boshqa  tuzilishlar  ham  ishlatiladi,  masalan  yulduzli 
diagrammalar,  qaysiki  ularda  nurlarning  uzunligi  hodisalarning  tarkibiy 
qismlariga  proporsional.  Bu  usul  kartodiagrammalar  vositasida  hodisalarni  vaqt 
mobaynida o`zgarishini ham tavsiflashga imkon beradi.