Navoiy davlat pedagogika instituti tabiatshunoslik fakulteti geografiya o`qitish metodikasi kafedrasi


ANTARKTIDA MATERIGINING TEKSHIRILISH TARIXI



Download 293,89 Kb.
Pdf ko'rish
bet5/15
Sana14.07.2021
Hajmi293,89 Kb.
#119362
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   15
Bog'liq
antarktida materigi

ANTARKTIDA MATERIGINING TEKSHIRILISH TARIXI 

Tadqiq  qilinish  tariхi.  1820  yilda  ANTARKTIDA  qirg’оg’iga  F.  F. 

Bеllinsgauzеn  —  M.  P.  Lazarеv  bоshchiligidagi  rus  ekspеdisiyasi  kеmalari 

yaqinlashib  bоrgan.  Matеrikning  umumiy  qiyofasi  19-Antarktidada  хaritaga 

tushirilgan.  ANTARKTIDAda  1898  —  1900  yillarda  nоrvеg  tadqiqоtchisi  K. 

Bоrхgrеvink  birinchi  marta  (Viktоriya  Еrida)  qishlagan.  20-Antarktida 

bоshlarida  qutb  tadqiqоtchilari  R.  Skоtt  (1901  —  04,  1910  -  12),  E.  SHеkltоn 

(1907  -09),  R.  Amundsеn  (1910  -  12),  D.  Mоu-sоn  (1911  —  13)  va 

boshqamatеrikning  ichki  r-nlarigacha  bоrdilar.  1909  yil  16  yanvarda  SHеkltоn 

ekspеdisiyasi  katnashchilari  Janubiy  magnit  qugbiga,  1911  yil  11  dekabrda  R. 

Amundsеn,  1912  yil  18  yanvarda  esa  R.  Skоtt  Janubiy  gеоgrafik  qutbga  еtib 

bоrdilar.  1928  yildan  ANTARKTIDA  samоlyotlar  yordamida  o’rganila 

bоshladi. Ani o’rganish sоhasida amеrikalik J G. Uilkins (1928 — 30), ingliz L. 

Elsuоrt  (1935 -36, 1938 - 39), amеrikalik  R. E. Berd (1928 — 30; 1933 — 35; 

1939 — 41; 1946 — 47) va Finn Rоnnе (1946 — 48) anchagina ish qildilar. 

Хalqarо  gеоfizika  yili  (1957  —  58)  munоsabati  bilanva  so’nggi  davrlarda  turli 

mamlakatlarning ilmiy qutbiy stansiyalari qurilgan, 1991 yilga kеlib 48 ta ilmiy 

stansiya ishlab turdi.  

Antarktidaning  mavjudligi  haqida  geograf  va  dengizchilar  o’rta 

asrlardayoq  taxmin  qilgan  bo’lsalar  ham,  lekin  u  insoniyatga  boshqa 

materiklardan  keyin  ma’lum  bo’ldi.  Antarktida  qirg’oqlarini  va  Antarktikaga 

tegishli  orollarni  rus  denggizchilari  F.Ch.  bellinsgauzen  va  M.P.  lazarev 

boshchiligida  1819-1821  yillarda  maxsus  tashkil  etilgan  ekspeditsiya  vaqtida 

birinchi bo’lib ko’rganlar.  



Keying  o’n  yilliklarda  Antarktika  o’zining  hal  etilmagan  ilmiy  masalalari  bilan 

ham  suv  havzalarining    juda  katta  boyliklari  bilan  ham  turli  mamlakatlar 

tadqiqotchi hamda dengizchilarining diqqatini o’zigfa tortdi.  

1911-1912  yilllarda  norvegiyalik  qutb  tadqiqotchisi  Rual  Amundsen  va  ingliz 

olimi Robert Skott deyarli bir vaqtda janubiy qutbga yetib borishdi.  

Harbiy  dengizchi  Faddey  Faddeyevich  Bellinsgauzen  1803-1806 

yillarda Kruzenshtern rahbarligida “Nadejda” kemasida suzgan edi. 1819 yilda 

u  Antarktika  ekspeditsiyasiga  rahbar  etib  tayinlanib,  “Vostok”  kemasiga  uning 

o’zi, “Mirniy” kemalari Kronshtadtdan chiqadi va dekabrda Janubiy Georgiyaga 

yetib  keladi.  Bu  yerda  kemalarning  harbiylari  nomiga  qo’yilgan  bir  qancha 

orollarni:  Annenkov,  Leskov,  Torson,  Zavadovskiylarni  kashf  etishadi. 

Janubi-sharqqa  suzib,  kemalar  Kuk  tomonidan  ochilgan  “Sandvich  yerlariga” 

yetib  kelishadi.  Ruslar  birinchi  bo’lib,  bu  orollarning  boshqa  janubi-  sharqiy 

Atlantika  orollari  bilan  bog’liqligini,  ularning  Atlantika  okeanining  g’arbiy 

qismida  53

0

  va  60



0

  janubiy  kengliklar  oralig’ida  2,5  ming  kilometr  cho’zilgan 

vulqon orollari ekanligini aniqlashdi.  

1820  yilning  15  yanvarida  ruslar  Janubiy  Tulaga  yetib  kelishdi  va  bu 

yerda bir necha orollarni o’rganishdi. Sharqdan og’ir  muzlarni aylanib o’tib, 26 

yanvarda  ruslar  birinchi  marta  janubiy  qutb  chizig’ini  kesib  o’tishadi.  Ular  bir 

necha  marta  janubga  suzishga  harakat  qilishadi,  lekin  ob-havo  bunga  yo’l 

qo’ymaydi.  Hozir  bizga  ma’lumki,  kemalar  materik  qirg’og’iga  juda  yaqin 

kelishgan. 

Qisqa Antarktika yozi nihoyasiga yetadi va 1820 yilning mart oyida Hind 

okeanining  janubidagi  kam  o’rganilgan  orollarni  tadqiq  etishdi.  Bu  yerda 

kartaga  tushmagan  va  hali  yevropaliklar  bormagan  orollarni  tadqiq  etishdi.  Bu 

yerda kartaga tushmagan va hali yevropaliklar bormagan orollarni kashf etishib, 

ularga  rus  mashhur  kishilarining  nomlarini  berishdi:  Arakcheyev,  Barklay-de- 

Tolli,  Vitgenshteyn,  Volkonskiy,  Greyg,  Yermolov,  Kutuzov,  Miloradovich, 

Moller,  Osten-Saken,  Rayevskiy  va  Chichagov.  Shuningdek  orollarni 




ekspeditsiya  qatnaschilari  va  kema  nomi  bilan:  Lazarev,  Vostok,  Mixaylov, 

Simonov deb nomladilar. 

1820  yilning  yanvarida  kemalar  yana  muzli  materikka  qarab  yo’l  olib, 

yana  uch  marta  qutb  chizig’ini  kesib  o’tishadi:  ikki  marta  ular  materikka  juda 

yaqin  kelishadi.  Uchinchi  marta  urinishda  ular  quruqlikning  aniq  nishonalarini 

ko’rishadi.  Sharqqa  burib  ruslar  68

0

50

1



    janubiy  kenglik  va  90

0

30



1

  g’arbiy 

uzoqlikda  quruqlikni  ko’rishadi.  Bu  haqda  ekspeditsiya  shunday  ma’lumot 

beradi: “Bulutlar orasidan quyosh chiqqanda, uning nurlari qor bilan qoplangan, 

baland  cho’qqili  orolni  yoritdi.  11-yanvar  kuni  ertalab  biz  aniq  orolni  ko’rdik, 

biz  oroldan  15  mil  uzoqlikda  bo’lib,  uni  o’rab  turgan  katta  muz  tufayli  orolga 

yaqinlasholmadik. Matroslar buni ko’rib, quvonchdan uch marta “Ura” deyishdi. 

Ochiq  orolni  rus  flotining  asoschisi    Petr  I  nomiga  nomladik  (Novosilskiy). 

Uning maydoni-250 kv.km, balandligi 1160 m.    

1821  yilning  28  yanvarida  ochiq  ob-havoli  kunda  biz  uning  janubida 

baland  burunni  va  qoyali  qirg’oqni  ko’rdik.  Bellinsgauzen  uni  “Aleksandr  I- 

qirg’og’i” deb nomladi”. 

“Vostok”  va  “Mirniy”  kemalari  qirg’oqqa  muz  tufayli  yaqinlasholmaydi. 

Shimoldan  muzlikni aylanib o’tib, Bellinsgauzen  yana sharqqa buradi  va Tinch 

okeanning  XX  asrda  Bellinsgauzen  deb  nomlangan  dengizidan  o’tib,  Dreyk 

bo’g’oziga  o’tadi.  Bu  yerda  u  “Yangi  Shotlandiyani”  axtaradi.  Uni  tasodifan 

1819  yilda  ingliz  Vilyam  Smit  Valparaisodan  Buenos  Ayresga  ketishda  to’fon 

tufayli janubga surib tashlanganda kashf etilgandi. Smit uni janubiy materikning 

chiqqan  joyi  deb  o’ylaydi.  Rus  ekspeditsiyasi  yangi  yerni  o’rganib,  bu  orollar 

xalqasi  ekanligini,  sharqiy  yo’nalishda  600  km  ga  cho’zilganligini  isbotlaydi. 

Janubiy  Shotlandiya  orollariga  dengizchilar  Napoleon  I  –bilan  bo’lgan  jang 

kartasiga 

bag’ishlab: 


Download 293,89 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   15




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish