Navoiy davlat pedagogika instituti tabiatshunoslik fakulteti geografiya o`qitish metodikasi kafedrasi

 

 

ANTARKTIKA SUVLARI 

Antarktida 

atrofidagi 

materik 

sayozligi 

Yer 

sharining 

boshqa 

qismlaridagiga qaraganda ancha chuqur joylashgan. O’rta hisobda 500 m gacha. 

Materik  sayozligining  bunday  chuqur  joylashganligiga  okean  tagining  materik 

chekkalarini  ham  qamrab  olgan  yosh  cho’kishlari  sababchi  bo’lgan.  Materik 

sayozligi  rel’yefida  materik  muz  bosishining  eng  kuchaygan  vaqtdagi  faoliyati 

izlari  saqlanib  qolgan.  Antarktikaning  chekka  dengizlari  deyarli  butunlay 

materik  sayozligida  joylashgan  va  chuqurligi    4000-5000  m  bo’lgan  okean 

botiqlari bilan tutashgan. Okean botiqlarini bir-biridan suv osti tog’ tizmalari va 

qirlari  ajratib  turadi.  Eng  yirik  botiqlar  Afrika-Antarktika,  Bellinsgauzen 

botiqlaridir.  Bularni  bir-biridan  Afrika-Antarktika  tizmasi,  Avstraliya-

Antarktika qirlari, janubiy Tinch okean qirlari ajratib turadi.  

Suv  osti  tizmalarining    tepalari  suv  ustiga  chiqib,  orollarni  hosil  qiladi. 

Ular turli yoshdai vulkan jinslardan tuzilgan.  

Janubiy  qutbiy  svlarining  yuza  qismidagi  harorat  juda  past  va  sho’rligi 

kam.  Qishda  Antarktikaning  janubiy  qismlarida  suvning  yuza  qismida  harorat 

taxminan  -2

0

  C,  shimolda  +1

0

  C  ga  yaqin  va  undan  biroz  yuqoriroq  bo’ladi. 

Yozda  suvning  eng  yuza  qismi  ba’zi  joylarda  faqat  +2,  +3

0

C  gacha  iliydi. 

Suvning  yuzasi  nisbatatn sovuq qatlamining qalinligi bir  necha o’n  metrdan  bir 

necha yuz metrgacha boradi.  

Antarktika suvlarining sho’rligi aysberglarning chuchituvchi ta’siri tufayli 

hech qayerda 35 %ga yetmaydi, suvning yuza qismida 34 % gat eng.  

Yuqori geografik kengliklarda g’arbiy havo oqimlari hukmron bo’lganligi 

sababli  Antarktikada  suv  g’arbdan-sharqqa  tomon  muttasil  harakatlanib  turadi. 

---

Yerning  aylanishi  ta’siri  aostida  suv  yuzasidagi  bu  oqimlar  shimolga  tomon 

buriladi  va  va  suv  to’xtovsiz  shimolga  qarab  oqib  turadi.  Shu  munosabat  bilan 

ma’lum  chuqurlikda  to’ldiruvchi  9kompensatsion  )  oqim  vujudga  keladi,  bu 

oqim Antarktikaga nisbatan iliq suv keltiradi. Bu iliq suv Antarktika suvlarining 

doimiy  +1,  +2

0

C  haroratli  o’rta  qatlamini  vujudga  keltiradi.  Bu  qatlamdan  

pastda  to  dengiz  tagigacha  harorat  0

0

C  va  undan  biroz  pastroq  bo’lgan  suv 

joylashgan.  

Antarktika suvlari uchun katta to’lqinlar balandligi 10-15 m, dovullar, qor  

bo’ronlari  xosdir,  bular  yozda  kema  qatnovini  qiyinlashtiradi,  qishda  esa 

kema  yurishi  butunlay  mumkin  bo’lmay  qoladi.  Janubiy  okean-Dunyo 

okeanining eng serto’lqin qismi. 

Suzuvchi  muzlar  Antarktika  suvlarida  kema  qatnovi  uchun  katta  xavf 

tug’diradi.  Ular  dengizda  hosil  bo’ladi  va  quruqlikdan  tushib  turadi.  Dengiz 

muzi  qishda  qattiq  dovul  va  qor  yoqqanda  ko’pincha  kulchamuz  shaklida  hosil 

bo’ladi.  Dengiz  muzi  sentabr-oktabr  oylarida  shimolga  tomon  eng  uzoq  kirib 

borib,  uning  chekkasi  ba’zi  joylarda  deyarli  55

0

  janubiy  kenglikkacha  yetadi. 

Yozda dengiz  muzi erib, janubga tomon deyarli materikkacha chekinadi. 

Materik  muzligining  yoki  shelf  muzining  parchalari  Antarktikada  ikki 

tipda-kursisimon,  piramidasimon  bo’ladi.  Kurisismon  aysberglarning  maydoni 

juda  katta,  suv  yuzasidan  ko’tarilib  turgan  qismining  balandligi  nsbatan  kam 

bo’ladi,  uzunligi  o’nlab  kilometrga  yetadi.  Uzunligi  120  va  hatto  167  km  ga 

yetadigan  aysberglar  uchratilgan.  Piramidasimon  aysberglarning  balandligi 

katta400-500  m  gacha,  lekin  eni,  bo’yi  kichikroq  bo’ladi.  Antarktikadagi  ba’zi 

aysberglar  o’n  yilgacha  va  undan  ham  ortiq  vaqt  erib  ketmay  suzib  yuradi. 

Aysberglarning  soni  juda  ko’p  va  ular  kema  qatnoviga,  ayniqsa,  qor  bo’ronlari 

va tuman vaqtida, katta xavf tug’diradi.  

 

 

 

 

---

 

 

 

 

 

 

ANTARKTIDA MATERIGINING UMUMIY TABIIY GEOGRAFIK 

XUSUSIYATLARI