Navoiy davlat pedagogika instituti pedagogika va psixologiya kafedrasi psixodiagnostika va eksperimental psixologiya

3. Guruh ichidagi va guruhlararo eksperimentlarning yutuq va kamchiliklari

Guruh ichidagi eksperimentlar		Guruh ichidagi eksperiment
Yutuqlar	Kamchiliklar	Yutuqlar	Kamchiliklar
Ishtirokchilar sonining ko'p bo'lishi	Bir - biriga ta'sirni kuchliligi	Guruhlararo raqobat	Guruhlararo farq
Eksperimentga kamroq vaqt sarflanishi	ABBA tengligi guruhni aralashishiga halaqit beradi	Tenglashtirish kerak emas	Ko'p ishtirokchilarning kerak bo'lishi
Gurhlararo o'zgaruvchanlikni kamligi	Ta'sir qilish diapazoni muammolarni hal qilishi mumkin	Tanlovlar guruhdagi o'zgaruvchanlikni kamaytiradi	Ko'p vaqt ketishi
		Ishtirokchilarni tasodifiy bo'lish mumkin	Guruhlarni hosil qilish ko'p kuch talab etadi

Mavzuni mustahkamlash uchun savollar:
1.Guruhlararo o’tkaziladigan eksperimentlarning yutuqlari nimada?
2.Guruhlararo eksperimentlarni tuzishda nimaga e`tibor berish lozim?
3.Guruh ichida eksperimentlar guruhlararo eksperimentlardan qaysi jihati bilan farqlanadi.
4.Negativizm deb nimaga aytiladi?
5.Nonkonformizm tushunchasi qanday guruhga nisbatan qo’llanadi?

MAVZU: EKSPERIMENTLARNI LOYIHALASH
Reja:
1.Bitta o’zgaruvchili eksperimentlar.
2.Faktorli loyihalar.
Tayanch tushunchalar:
Interpolyatsiya. Ekstrapolyatsiya, Ikki darajali eksperiment. Tub effekti. omilli reja. rotatsion eksperimentlar. Shift effekti, faktor. Faktorli eksperiment.Gomogen.geterogen
1. Bir o’zgaruvchili eksperimentlar
Oddiy eksperimentda bir mustaqil o’zgaruvchi ikki darajaga ega bo’ladi. Ayrim tadqiqotchilar mazkur darajalarga mos keluvchi guruhlarni eksperiment guruhi va nazorat guruhi deb nomlashni ma`qul ko’radilar. Ba`zi hollarda nazorat sharti – biron-bir ta`sirning mavjud emasligi aniq-ravshan bo’ladi. Masalan, sizni biron-bir dorining xulq-atvorga ta`siri qiziqtirsa, nazorat guruhi bu dorini olmaydi, eksperiment guruhi esa – oladi. Bu yerda nazorat guruhi kuzatilayotgan effekt eksperimentda ishtirok etishining o’zi bilangina paydo bo’lmaganini ko’rsatishga ham yordam beradi. Boshqa hollarda, ayniqsa mustaqil o’zgaruvchining bir necha darajalaridan foydalanilganida, qaysi guruhni nazorat guruhi deb nomlash zarurligi aniq bo’lmaydi. Shu sababli odatda, mustaqil o’zgaruvchini tavsiflash uchun daraja atamasi ishlatiladi. Nima bo’lganda ham biz real eksperimentga ega bo’lish uchun kamida ikki darajadan foydalanishimiz lozim. Aks holda mustaqil o’zgaruvchining o’zgarishi xulq-atvorda o’zgarish Yuz berishiga sabab bo’lgan, deb aytish mumkin bo’lmaydi, chunki taqqoslashni amalga oshirish mumkin emas.
Ma`lumotlarga qaraganda, eksperimental psixologiya endigina paydo bo’lgan davrda bir o’zgaruvchili va ikki darajali eksperimentlar odatdagi bir hol hisoblangan. Fanimiz o’zining shakllanish bosqichida bo’lgani bois, tadqiqotchilar mustaqil o’zgaruvchi ta`sirining xususiyatini aniqlashdan ko’ra, umuman mustaqil o’zgaruvchi biron-bir ta`sir ko’rsatadimi, degan savolga javob topish bilan ko’proq shug`ullanganlar. Boz ustiga, ular yanada murakkab eksperimental omillarni tahlil qilish uchun zarur tekshirishlarning statistik metodlarini hali ishlab chiqqan bo’lmagan. Bir qator holatlar uchun metodlar mavjud bo’lgan, biroq, qoida tariqasida, o’rtacha tadqiqotchiga ular yaxshi ma`lum bo’lmagan.
Bugungi kunda jurnallarning muharrirlari odatda eksperimentda ta`sirlarning ikkitadan ortiq darajalarini ko’rishga umid qiladilar. Ba`zan juda yaxshi bajarilgan ikki darajali eksperimentlar maqbul deb qaraladi (ayniqsa bir nechta eksperimentlar to’g`risida xabar berilganida), biroq tipik eksperiment odatda darajalar to’plamiga ega bo’ladi. Shunga qaramay ikki darajali eksperimentdan birinchi qadam sifatida foydalanishga yo’l qo’yiladi. Boshlovchi eksperimentatorlar bunday eksperimentni o’tkazishni o’rganib olishlari lozim. Ayrim hollarda ikki darajali eksperimentlar qimmatli natijalar berishi mumkin.