Navoiy davlat pedagogika instituti pedagogika va psixologiya kafedrasi

1.1.5.Aqli zaif bolalarda yozma nutqning buzilishlari 

M.Ye. Xvatsev, D.I. Orlova  va V.V. Voronkovalarning  ma'lumotlariga 

ko'ra,  aqlan  normal  rivojlangan  bolalarga  nisbatan  aqli  zaif  o'quvchilarda 

yozuvning buzilishi ko'proq qayd qilinadi. 

Aqli 

zaif 

o'quvchilarda 

disgrafiyaning 

(grafikaning 

buzilishi) 

simptomatikasi, 

yozuvdagi 

turli 

xatolar 

sonining 

ko'pligi 

bilan 

xarakterlanadi (V.V.Voronkova, D.I.Orlova va boshqalar). 

Ular  bolalarda  disgrafiya,  keng  tarqalgan  orfografik  xatolar  bilan 

birgalikda  kuzatiladi.  Bu  til  qonuniyatlarini  yuqori  darajada  o'zlashtirish, 

ko'plab qoidalardan foydalanish zaruriyatini talab etadi. 

Nutq  rivojlanishidagi  buzilishlar,  bir  tomondan,  yozma  nutqni 

egallashdagi  qiyinchiliklar  bilan,  boshqa  tomondan,  orfografik  qoidalardan 

foydalanishdagi qiyinchiliklar bilan birga kuzatiladi. 

Aqli  zaif  o'quvchilarda  disgrafiya  ko'proq  murakkab  ko'rinishda 

kuzatiladi. 

Aqli  zaif  bolalarda  disgrafiya  simptomatikasining  keng  tarqalganiligi 

va  o'ziga  xosligi,  idrok  qilish  faoliyatining  rivojlanmaganligi,  og'zaki 

nutqning buzilishi, til umumlashmalarining shakllanmaganligi, nutq-eshitish, 

ko'rish  analizatorlari  faoliyatining  buzilishlari  bilan  bog'liq.  Shuningdek, 

yozuv harakat strukturasining buzilishlari ham o'z aksini topadi. 

Aqli  zaif  bolalarda  analitik-sintetik  faoliyatining  buzilishi  so'zning 

morfologik  strukturasini,  tovush  va  gap  strukturasini  analiz  qilishda  ham 

namoyon  bo'ladi.  So'zning  tovush-bo'g'in  strukturasi  haqidagi  noaniq 

tasavvurlar  ko'plab  harflar  tushib  qolishiga,  o'rnining  almashu^iga  olib 

keladi.  So'zning  morfologik  strukturasi  haqida  aniq  tasavvurga  ega 

---

 

21 

bo'lmaslik ko'plab agramatizmlar, sufiks va qo'shimchalar, ayniqsa,  mustaqil 

yozuvda xatolarga yo'l qo'yishga zamin yaratadi. Gap strukturasi  analizining 

buzilishi,  so'zlarning  tushirib  qoldirishda,  qo'shib  yozib  yuborishda 

ko'rinadi.  Ko'plab  xatolarga  yo'l  qo'yilishi  shu  aqli  zaif  bolalarning  nutq 

tovushlari talaffuzidagi nuqsonlari bilan bog'liq.