Navoiy davlat pedagogika instituti magistratura bo`limi o`zbek tili va adabiyoti mutaxassisligi

Sevinch, biror marta  qayg`urganmisan, 

Kulgu, yig`laganmisan biror marta bo‘lsin 

Do‘st bo‘lolmassiz men bilan. (T  7-bet) 

Rauf    Parfi  lirikasi  yangiliklarga  boydir,  chunonchi  uch  qatordan  iborat 

qofiyasiz,      hech  bir  adabiyot  qoidalariga  bo‘ysunmaydigan  she`rlar  mavjud. 

Shoirning bundan ko‘zlangan asosiy maqsadi esa yangiliklarga boy ijodkor sifatida 

---

 

24 

tanilish  emas,  balki    she`riyatni  ko‘ngil  mulkiga  aylantirish  va    uning  dil  torini 

chertayotgan  ohangiga    turli  ranglar  uyg`unligini    kashf  etishdir.  Yuqorida  

keltirilgan  misralar  ham  xuddi  shu  she`rlar  sirasiga  kiradi.    O‘zaro  zid    tuyg`ular  

orqali falsafiy fikrlarini kitobxonga yetkazib bergan.  Tuyg`ularni obraz darajasiga 

ko‘targan  va  ularning  ham  ichki  kechinmalari  bilan  o‘rtoqlashmoqni  istaydi. 

Insonlarning  ichki  kechinmalarini  yuzaga  chiqaruvchi  hodisalar:  yig`lash(  “ruhiy 

yoki jismoniy  azobga  ekanini  tovush  chiqarib yoki chiqarmay,  ko‘z  yoshi to‘kkan 

holda ifodalash” (O‘TAIL. 103-bet)) ,qayg`urishni tuyg`ularga: sevinch  va kulgu 

(“xursandligini  zavq-shavqini  uzoq-uzoq  tovushlar  bilan  ifodalash”  (O‘TAIL. 

103-bet))ga  ko‘chiradi.    Sevinch  va  kulgiga  murojaati  bevosita  nido  she`riy 

san`atini  ham  yuzaga  keltiradi.  Bundan  tashqari,adabiyotimizda  oksyumoron  deb 

ataluvchi    mantiqan  biri  ikkinchisini  inkor  etadigan,  bir-biriga  mazmunan  zid 

bo‘lgan  ikki  tushunchani  ifodalovchi  so‘zlar  o‘zaro  qo‘shib    qo‘llaniladigan  

hodisa  ham  qo‘llangan

1

.      (  Sevinch  qayg`urganmisan.  Kulgu  yig`laganmisan)         

Rauf        Parfi    hayvonlar,  qushlar,  jonsiz  va  mavhumiy  narsalarni  shu  xilda 

tasvirlash  vositasida  she`riy  asarda  ilgari  surgan  muayyan  g`oyani  aniqroq 

ifodalaydi, shuning  uchun tasvirlanayotgan lirik timsollar  yorqirroq, jozibadorroq, 

jonliroq aks etgan.  

Rauf  Parfi  ijodida  nido  san`atining  bu  ko‘rinishidan  tashqari    majoziy 

ma`nodagi va istioraga asoslangan ko‘rinishlari ham mavjud. Bunda asosan ijodkor 

murojaat qilayotgan narsa-buyum va shaxs ko‘chma ma`no ifodalaydi: 

 

 

Mehribon yellarning qanotlarida, 

 

 

Kelgil,afsonalar aytmoqda bo‘g`lar. 

 

 

G`aroyib gullarim bordir  narida, 

 

 

Gulim, ko‘rmagansan umringda hali. 

 

 

 

 

 

 

 

(T 10-bet) 

                                                             

1

 Abduraxmonov H,  Mahmudov N. So’z estetikasi. Toshkent:”Fan”, 1981. 38-47-bet.  

---

 

25 

Ushbu  banddagi  “gulim”  so‘zi  o‘z  ma`nosida  qo‘llanayotgani  yo‘q,  ya`ni 

shoir  haqiqiy    tabiatdagi  chiroyli  bo‘lgan  o‘simlikni  emas,  balki  gul  kabi  go‘zal 

mahbubaga  murojaat  qilmoqda.  Binobarin,  gul  so‘zi  mahbuba,  inson  ma`nosida 

ishlatilgan  va  nidoning  go‘zal  na`munasi  yaratilgan.  Buning  kabi  misollar 

ijodkorning she`rlarida  talaygina: 

 

 

 

Bugun shoh erurman, tilak tilagil, 

 

 

 

Bugun men gadoman, tingla, malagim. (T 11-bet) 

Shoir  «Yurak»  she’rida  «Men  faqat  Turkiston  atalgan  yorqin,  Bir  butun 

yurtimni  istayman,  xolos»  der  ekan,  yoqavayron  o‘z  vatanida  vatansiz  turkiylar 

birligini,  yo‘llar,  ko‘llar,  tillar,  dillar  bir  bo‘lishini,  yaxlit  bag`ri  butun  millat 

sifatida qad tiklashini orzu qiladi 

1

. Ayni shu g`oyalar mag`zini nido san`ati orqali 

ifodalagan:  

O‘zingni ayama borayotgan Ildiz, 

borayotgan Hasrat, 

borayotgan Vatan,