Navoiy davlat pedagogika instituti jismoniy tarbiya fakulteti tibbiy bilim asoslari kafedrasi

Amaliy mashg’ulotning texnologik xaritasi.

Faoliyat bosqichlari.	Faoliyatning mazmuni
	O’qituvchi	Talaba
I. Kirish bosqichi (15 min.)	1.1.O’quv mashg’uloti mavzusi,maqsadi vazifalari va o’quv faoliyati natijalarini aytadi,dolzarbligi va ahamiyatiga to’xtalib o’tadi.	Tinglaydilar.
II. Asosiy bosqich 60 min.	1.2. Olingan bilimlarini umumlashtirish maqsadida,talabalarni faollashtrish uchun «Аqliy hujum» o’tkazadi.Fikrlarini umumlashtiradi.	Berilgan savollarga javob beradilar.
	2.1. Таlabalarni 3 ta kichik guruhlarga ajratadi, ularni baholash mezonlari bilan tanishtiradi(1-ilova) mavzu bo’yicha tayyorlangan topshiriqlarni tarqatadi.(2-ilova).	Talabalar ixtiyoriy 3 ta guruhga bo’linadilar
	2.2. Guruhlarga topshiriqlarni bajarish uchun yordam beradi,qo’shimcha ma’lumotlardan foydalanishga imkon yaratadi.Diqqatlarini kutiladigan natijaga jalb etadi.	Berilgan savollarga javob tayyorlaydilar..
	2.3. Har bir guruh topshiriqlarni vatman qog’ozlarga tushirib, taqdimotini o’tkazishda yordam beradi,izoh beradi,bilimlarini umumlashtiradi,xulosalarga alohida e’tibor beradi.Topshiriqlarni bajarilishining qay darajada to’g’ri ekanligini diqqat bilan tinglaydi.	Guruhdan bir kishi taqdimot olib boradi.
III. Yakuniy bosqich (15 min)	2.4. Talabalarning bilimlarini chuqurlashtirish maqsadida blits-so’rov o’tkazadi.(3-ilova).Dars yakunini umumlashtiradi. 2.5 Mustaqil bajarish uchun uyga topshiriqlar beradi.	Tinglaydilar,savollarga javob beradilar.Yozib oladilar.

1-ilova

Baholash ko’rsatkichlari va mezonlari.

	Guruhlar	Baholash ko’rsatkichlari va mezonlari
		Ma’lumotni aniq va to’liq yetkazilishi.	Taqdimotni rasmiylashtirilishi	Misollar bilan tushuntirilishi.	Jami
	Ball	1,0	0,5	0,5	2
1
2
3

Guruh ishlarini umumlashtiruvchi baho

Guruh	1	2	3	Jamo ball	Baho
1
2
3

1,5 – 2 ball- «a’lo».1,0 – 1,4 ball- «yaxshi» . 0,5 – 0,9 ball- «qoniqarli». 0 - 0,4 ball-«qoniqarsiz»

2-ilova
3-ilova



Mustaqil ish uchun vazifa.

Mavzuga oid ma’ruza matnni qayta o’qib chiqish.

Mavzuni qisqacha bayoni:
.Texnogen tusdagi favqullodda vaziyatlar O’zbekiston Respublikasida hozirgi paytda 18,9mlrd.700 mln m3 suv sig’dira oladigan 53 ta suv ombori,daryo suvlarini viloyat va tumanlarga taqsimlab beruvchi 150 dan ortiq suv to’g’onlari ,28122km uzunlikdagi magstral kanallar va boshqa suv inshoatlari mavjud.

Transportdagi avariyalar va halokatlar:

1. 
   Havo transportidagi avariya va halokatlar;
   
2. 
   Temir yo’ldagi avariya va halokatlar;
   
3. 
   Avtotransport avariya va halokatlari;
   
4. 
   Metropolitiyen stansiyalarida bo’lishi mumkin bo’lgan avariyalar;
   
5. 
   Magistral quvur tarmoqlarida ,neft va gaz burg’ulash maydonlaridagi bo’lishi mumkin bo’lgan avariyalar.
   

Energetika tizimidagi avariyalar:

Energetika tizimida sodir bo’ladigan favqulodda vaziyatlarga quyidagilar kiradi;

1. 
   Gidroelektrostansiya(GES)larida;
   
2. 
   Issiqlik elektr markaz (TES)larida;
   
3. 
   Shahar,tuman elektr tarmoq GRESlarida;
   
4. 
   Elektr tarmoqlarida,issiqlik markazlarida;
   
5. 
   Issiqlik qozonlarida;
   
6. 
   Kompressorlarda;
   
7. 
   Gaz taqsimlash stansiyalarida.
   

Shikastlanuvchi omillar va ko`rsatmalar:

1. To`g`onni urib ketgan to`lqinning balandligi 2-20 m , tezligi 3-100 km\soat.

2. To`g`onning urib ketgan to`lqin cho’qqisi va old tomonining yetib kelish vaqti (to`lqin tezligiga va joyining qancha oraliqda ekanligiga qarab).

3. Suv bosish hududining chegaralari (yer yuzi relifining qandayligiga qarab).

4. Suv bosishining maksimal va amaldagi chuqurligi (relefning qandayligiga, to`g`onning urub ketgan to`lqinning balandligiga qandyligiga qarab).

5. Suv bosish qancha davom etishi (bir necha soatdan bir kecha-kunduzgacha).

Halokatli suv bosishning shikastlovchi omillar va parometrlari suv omborining o’lchamlariga, to`g`onning balandligiga, urib ketgan to`lqinning tezligi va balandligiga,yer yuzasi qandayligiga va boshqa sharoitlarga bog`liq bo`ladi.

Suv bosish joyi hududining GTI ga tutash va suv tagida qolish mumkin bo`lgan qismi.

Gidrotexnika inshootidagi falokat oqibatlari:

1. GTI shikastlanishi buzulishi hamda ozroq yoki uzoq vaqt o`z vazifasini bajarmay qo`lishi.

2. urib ketgan to`lqin odamlarga shikast yetkazishi va turli ob’ektlarni, inshootlarni buzib yuborishi.

3. Hududni suv bosib, mol-mulkka, yer, hosil, ekin, inshoot, imorat va boshqa infrastrukturalarga moddiy zarar yetkazishi.

Sodir bo`lishi mumkin bo`lgan falokatlarning xarakteri va ko`lami quyidagi omillarg bog`liq:

-GTI ko`rsatgichlari (suvning hajmi, to`g`onning balandligi, qurilmasi, chidamliligi va h.k);

-buzulish xarakteri va ko`lami;

-urib ketgan to`lqinning tavsifi;

-yer yuzasi relefi, o`simliklar, qurilishlar va h.k;

-yil fasli, kecha-kuduz vaqti, ob-havo sharoiti va h.k;

-muhofaza inshootlari (aylanma kanallar, tashlamalar, ko`tarmalar va h.k) mavjudligi;

- rahbar, vakil tarkibining, boshqaruv organlarining, ko’chva vositalarning faoliyatga tayyorlanganlik darajasi;

-xabar berish cheklangan tizimning mavjudligi, ishlay olishi va samaradorligi;

-favqulodda vaziyat chegarasida vaqt davomida avariya-qutqruv va boshqa shoshilinch ishlarning mohirona boshqarilishi uyushqoqligi va samaradorligi;

-FV bo`lishi ehtimoliga ishlab chiqarish ob’ektlarining va aholining tayyorgarlik ko`rganligi.

Oldindan taxminlashga birlamchi shikast omillari va ularning oqibatlaridan tashqari, quyidagi ikkilamchi omillar ham hisobga olinadi:

-suv va yer yuzasining turli zararli moddalar bilan ifloslanganligi;

-odamlar va hayvonlarning ommaviy kasallanganligi;

-transport va energomagistral tuzimlardagi avariyalar;

-ko`chkilar, o’pirilishlar va h.k;

-imorat va inshootlarning chidamliligining yo`qolganligi;

-atrof-muhitdagi ekologik buzilishlar;

Halokat sodir bo`lgan ob’ekt va joyidagi aniq sharoitga bo`g`liq boshqa sal’biy oqibatlar.

Oldindan taxminlashda, shuningdek, ko`lamiga qarab ko`rilishi mumkin bol`gan quyidagi zararlar ham hisobga olinadi.

• 
  aholi orasidagi talofatga (halok bo`lganlar, bedarak yo`qolganlar, shikastlanganlar, boshpanasiz qolganlar qanchaligini hisoblab baho beriladi;
  
• 
  moddiy zararga (buzulgan, shikastlangan, ishdan chiqqan ob’ekt va inshootlar) qanchaligini hisoblab, shuningdek, pul bilan ifodalab baho beriladi, bundan tashqari, bevosita va bilvosita zararlar (ishlab chiqarishga aynan shu halokat yetkazgan ziyon va shikastlanganlarni ta’minlash harajatlari hisoblab chiqiladi.
  

Bevosita zararlar:

• 
  GTI, imoratlar, avtomobillar va temir yo`llar, elector uzatish va aloqa simlari, energotizimlar, sug`orish tizimlari va boshqa ob’ektlar;
  
• 
  Chorva mollari, qishloq xo`jaligi ekinlar, yer-suv va boshqalarni nobud bo`lishi;
  
• 
  Xom ashyo, yoqilg`i, ovqat maxsulotlari, chorva oziqlari, sanoat maxsulotlari, o`g`itlar va h.k. yo`qotish va buzulib qolishi;
  
• 
  Xavfsiz joylarga aholini vaqtincha evakuatsiya qilish va moddiy boyliklarni tashish xarajatlari;
  

• 
  Hosildor qatlam yuvilib ketishi va tuproq ustiga balchiq cho`kib qolishi.
  

Bilvosita zararlar:

O`zbekiston Respublikasida faoliyat ko`rsatadigan kimyoviy va radiatsiyaviy xafli ob’ektlar. Hozirgi kunda kimyoviy xafli inshoatlarning asosiylari “O`zbekkimyosanoat “ uyushmasiga qarashli korxonalar bo`lib ular Quqon,Samarqand, Buxoro ,Navoiy,chirchiq Olmaliq va boshqa shaharlarda joylashgan . bu korxonalardan tashqari kimyoviy zaharli moddalar bilan ishlaydigan boshqa korxonalar ham mavjud-“O`zgushtsut”,”O`zbeksavdo,” “O`zqishloqxoqjalik” mahsulotlari uyushmasi, Bekobod metalurgiya korxonasi, Mikond korxonasi, Toshkent lak- bo`yoq ,to`qimachilik korxonalari ,Kommunal xo`jalik vazirligi inshioatlari ( suvni tozalash) va boshqalar.

4-jadval

Kuchli ta’sir etuvchi moddalar nomi	O`rtacha zaharlovchi miqdori, Mg min/l
	Boshlang`ich	O`limga olib keluvchi
Asetonitril	21,6	-
Ftorli vodarod	4	7,5
Xilorli vodarod	2	200
Metilamin	4,8	-
Azod oksidi	0,002	1,5
Oltingugurt angidridi	1,8	70
Kosentrlangan xlor kislotasi	2	30
Oltingugurtli vodarod	16,1	30
Ftor	0,39	-
Uch xlorli fasfor	3	30
Xlorsian	0,75	-
Sinil kislota	0,2	1,5

Hammasi bo`lib raspublika hududida 200 dan oshiq kimyoviy xafli ob’ektlar bor. Ishlab chiqariladigan yoki xalq xo`jaligida turli mahsulotlar ishlab chiqarish uchun olib kelinadigan , saqlanadigan suyuq , qattiq ,gaz holatdagi inson, hayvon sog`lig`I uchun zararli , kuchli ta’sir ko`rsatuvchi moddalar turi ko`p .

Bularga aniq misollarni quydagi jadvallardan ko`rish mumkin.

Kuchli ta’sir etuvchi moddalardan ayrimlari to`g`risida qo`ydagi tafsilotlarni keltirish mumkin:
Mashg’ulot:№7 Fuqoroviy ob’ektlarni qo’poruvchilik terroristik xurujlardan himoyalanganlikni baholash.

Amaliy mashg’ulotni olib boorish texnologiyasi.

Таlabalar soni;30ta	Vaqti; 2 soat
Маshg’ulot shakli	Bilimlarni chuqurlashtirish va mustahkamlashga qaratilgan amaliy mashg;ulot.
Аmaliy mashg’ulot rejasi	1 O’zbekiston terrorizmga qarshi. 2.Terrorizm jamiyat va shaxsga qarshi jinoyat. 3.Xalqaro terrorizim va terorchilik harakati, mintaqaviy mojarolar. 4. Terrorezimga qarshi kurashda xalqaro hamkorlik . 5. Terrorezimga qarshi kurashning strategik axamiyati.
Маshg’ulotning maqsadi:Bugungi kunda yoshlarni terrorizmga qarshi kurashning yagona yo’li yoshlarni faqatgina ilmva ma’rifatga chorlash va ular ongini faqatgina yaxshilik hamda mehr oqibat egallashini talabalarga urgatish va uqtirishdan iborat.
Pedagogik vazifalar:	O’quv faoliyatining natijalari.
Mavzuni mustaqil o’rganish uchun asos yaratadi, mavzu bo’yicha bilimlarini chuqur o’zlashtirish va mustahkamlashga yordam beradi;o’quv ma’lumotlar bilan mustaqil ishlashga imkoniyat yaratadi,taqqoslashga,tahlil qilishga umumlashtirishga ko’mak beradi,muommali vazifalarni yechishda shart sharoit yaratadi.;mantiqiy xulosa chiqarishga ko’mak beradi.	Amaliy mashg’ulot rejasi bilan oldindan tanishib chiqib,tayyorgarlik ko’radi;Valeologiya fanining o’ziga xos xususiyatlarini tushunib oladi,muommali vazifalarni yechishda nazariy bilimlarini qo’llaydi;muommani aniqlab uni hal qilishda yechim topadi.
O’qitishni usullari va texnikasi.	Muommali uslub,aqliy hujum,bahs munozara,blits-so’rov.
O’qitish vositalari.	,markerlar,qog’ozlar,doska,bo’r.
O’qitish shakli.	Jamoa va guruhlarda ishlash.
O’qitish shar-sharoiti.	Texnik vositalar bilan ta’minlangan auditoriya.
Monitoring va baholash.	Og’zaki nazorat,savol-javob,o’z-o’zini nazorat qilish,reyting tizimi asosida baholash.

Amaliy mashg’ulotning texnologik xaritasi.(1-mashg’ulot)

Ish jarayonlari vaqti	Faoliyatning mazmuni.
	O’qituvchi	Talaba.
I-bosqich. Mavzuga kirish. (10 daqiqa)	1.1. O’quv mashg’uloti mavzusi,maqsadi,vazifalari va o’quv faoliyati natijalarini aytadi,dolzarbligi va ahamiyatiga to’xtalib o’tadi.	Tinglaydilar,UUMga qaraydilar.
	1.2. Olingan bilimlarini umumlashti rish maqsadida,talabalarni faollashti rish uchun «Xalqaro terrorizm nima ?» deb savol beradi,«Аqliy hujum» o’tkazadi.Fikrlarini umumlashtiradi.	Erkin fikr bildiradilar.
II-bosqich. Аsosiy (60 daqiqa)	2.1. Таlabalarni 3 ta kichik guruhlarga ajratadi, ularni baholash mezonlari bilan tanishtiradi(1-ilova) mavzu bo’yicha tayyorlangan topshiriqlarni tarqatadi.(2-ilova).	Guruhlarga ajraladi,yozib oladilar,topshiriqlar ustida ishlaydilar.
	2.2. Guruhlarga topshiriqlarni bajarish uchun yordam beradi,qo’shimcha ma’lumotlardan foydalanishga imkon yaratadi.Diqqatlarini kutiladigan natijaga jalb etadi.	Faol qatnashadilar.
	2.3. Har bir guruh topshiriqlarni vatman qog’ozlarga tushirib, taqdimotini o’tkazishda yordam beradi,izoh beradi,bilimlarini umumlashtiradi,xulosalarga alohida e’tibor beradi.Topshiriqlarni bajarilishining qay darajada to’g’ri ekanligini diqqat bilan tinglaydi.	Jamoa bo’lib bajarilgan ishning taqdimotini o’tkazadilar,bahs-munozara yuritadilar,qo’shimchalar qiladilar,baholaydilar,xulosa chiqaradilar.
	2.4. Talabalarning bilimlarini chuqurlashtirish maqsadida blits-so’rov o’tkazadi.(3-ilova).Dars yakunini umumlashtiradi.	Savollarga javob beradilar.
III-bosqich Yakuniy (10 daqiqa)	3.1. Ish yakunlarini chiqaradi. 3.2.Faol talabalarni baholash mezonlari orqali rag’batlantiradi.	Eshitadi. Aniqlaydi.

Baholash ko’rsatkichlari va mezonlari. 1-ilova

Guruh	Baho	Baholash ko’rsatkichlari va mezonlari.
		O’tilgan mavzuni bilishadi	Guruh faol	Muommani ychish uchun takliflar berishadi	Jami.
	Ball	1,0	0,5	1,5	3
1
2
3

Guruh ishlarini umumlashtiruvchi baho.

Guruh	1	2	3	Jami ball	Baho.
1
2
3

2,2 – 3 ball – a’lo

1,2 – 2 ball – yaxshi

0,5 – 1,1 ball –qoniqarli

0 – 0,5 ball – qoniqarsiz
2-ilova.

I-guruhga tarqatiladigan savollar:

Siz mahallangizda fuqorolar yig’ini raisisiz yuqori tashkilotdan sizga xabar keldi.Sizning mahallangizda shubhali shaxslar istiqomat qilar ekan.Shaxsini aniqlab bizga olib brogan chora tadbirlaringiz ro’yxati bilan yuboring.

Sizning taktikangiz:olib borilgan ishlaringiz haqida vatman qog’ozga sxematik tarzda chizib izohlab bering. .