Navoiy davlat pedagogika instituti jismoniy tarbiya fakulteti tibbiy bilim asoslari kafedrasi

Qiziqarli masalalar va mashqlar to’plami.

BRONXIAL ASTMA

1-masala. 30 yoshli bemor A. da ovkat mahsulotlari (makaron, limonad, fanta ichimligi)ga allergiya bulib, badaniga toshma toshgan va nafas qisish xuruji bo‘lgan. Ikki marta aspirin va analgin tabletkasi ichganda ham shunday bo‘lgan. Vrachga ko‘rsatganda burnida polip borligi (ikki marta polipni oldirib tashlagan) aniklangan.

1. Qaysi kasallik deb o‘ylash mumkin?

2. Bu kasallikda qaysi dorilarni berish mumkin?

a) eufillin;

b) teofedrin;

v) berotek;

g) intal;

d) salbutamol.

1-masalaga javob. 1. Bemorda noimmunologik bronxial astma kasalligi bo‘lib, aspirinli astma deyiladi. Bu o‘zining uch variantli ko‘rinishiga ega bo‘lib, ular bronxial astma, salitsilatlar yoqmasligi va bur­lila qaytalanib turuvchi polip borligidir. Aspirinli astma kasalligining asosida prostaglandin sistemaning buzilishi yotadi. Bunda ularni sintez qilinishi izdan chiqib, bronxlarni toraytirish xususщyati kuchayib ketadi.

2. Aspirinli bronxial astmani davolash uchun tarkibida salitsilatlar bor ovkat mahsulotlari (sitrus mevalar, olxo‘ri, bodring, tomat va boshqalar) va nosteriod yalliglanishga qarshi dori moddalarni berish mumkin emas.

2-masala. 49 yoshli S. ismli bemor 10 yildan beri bronxial astma kasalligi bilan og‘rib keladi. Bir necha marta nafas qisish xuruji sababli kasalxonada davolangan. Kasalligi qaytalamasligi uchun kuniga 10— 15 mg dan prednizolon qabul qilib yuradi.

Keyingi bir necha kun davomida nafas yo‘llari yallig‘lanishi sababli nafas qisish xuruji tez-tez tutib, balg‘am ajralishi qiyinlashgan va shuning uchun bemor “Berotek” bilan ingalatsiya kila boshlagan, efedrin ichgan va eufillin inyeksiyasini qabul qilgan. Nafas qisish xuruji to‘xtamaganligi sababli tez yordamga murojaat qilgan va kasalxonaga keltirilgan. Obyektiv tekshirilganda ekspirator hansirash, nafas olish sonining minutiga 30 martaga, yurak qisqarishlari sonining minutiga 120 martaga, arterial kon bosimining esa 30/100 mm simob ustuniga tengligi aniqlangan.

Auskultatsiyada o‘pkada quruq xushtaksimon xirillashlar eshitilgan.

1. Bemorning bunday ahvoli kanday baxolanadi?

2. Bunday paytda kaysi davolash usulini qo‘llashni to‘g‘ri deb bilasiz?

a) simpatomimetiklar bilan ingalatsiya qilish zarur;

b) simpatomimetiklarni parenteral yuborish kerak;

v) atsetilsistein bilan ingalatsiya qilish zarur;

g) antibiotiklar berish kerak

d) prednizolonni parenteral yo‘l bilan yuborish lozim.

2-masalaga javob. 1. Bemorda I darajali astma­tik holat bo‘lib, bu paytda simpatomimetiklarga talab oshganligi uchun nafas kisish xuruji to‘xtamaydi, balg‘am ko‘chishi kiyinlashadi, yurak urishi tezlashadi va arterial qon bosimi ortadi. Nafas qisish xurujining bo‘lishi broxial astma kasalligining og‘ir asoratlaridan biri hisoblanadi. Bunday holat 5% day 23% gacha bemorda uchrashi mumkin. Astmatik xolat asosida bronxlardagi β- adrenergik retseptorlarning to‘liq blokadasi yotadi.

2. Astmatik holatni davolashda glyukokortikoid gormonlarni qo‘llash eng kerakli va zarur usul hisoblanadi. Ularning miqdori astmatik holatning og‘irligiga, bemorning tana vazniga, dorining xiliga qarab aniqlanadi. Astmatik holatdan chiqqandan keyin ham 48 soatgacha gormon miqdori kamaytirilmaydi. Ikki kundan so‘ng bir maromda ushlab turadigan miqdorga kamaytiriladi. Simpatomimetiklar va kuchli sensibilizatsiyalovchi dorilarni (antibiotiklar, atsetilsistein, vitaminlar va boshqalar) qo‘llash mumkin emas.

3-masala. 26 yoshli R. ismli futbolchi tez o‘ynagani natijasida havo yetishmasligi bezovta qilib o‘yin maydonidan chiqib ketgan, nafasi hushtaksimon eshitilgan, ilgari hech kasal bo‘lmagan. Obyektiv tekshirilganda ichki a’zolarida patologik o‘zgarishlar aniklanmagan. Spirogramma qilinganda bronxlar o‘tkazuvchanligi o‘zgarmagan. Vrach unga futbol o‘ynamasligi kerakligini aytgan.

1. Qanday kasallik to‘g‘risida o‘ylash mumkin?

2. Kasallikni to‘g‘ri aniqlash uchun qanday tekshirish usullaridan foydalanish kerak?

a) futbol maydonidagi o‘tlarga allergik tekshi­rish o‘tkazish;

b) o‘pkani rentgen-tomografiya usulida tekshirish;

v) yurak chap korinchasi ishini tekshirish uchun sistolani boskichli analiz qilib tekshirish;

g) spirografiyada to‘liq tekshirish;

d) o‘pka alveolalaridagi SO2 mikdorini aniqlash lozim.

3-masalaga javob. 1. Jismoniy zo‘riqishdan keyin bo‘ladigan bronxlarning torayishi noimmunologik jismoniy zo‘riqishdagi astma deyiladi. Nafas qisishi jismoniy zo‘riqishdan bir qancha vaqt o‘tgandan keyin boshlanadi. Ko‘pincha nafas qisishi yugurgandan keyin boshlanadi. Bu astma bo‘lgan bemorlarda meteorologik o‘zgarishlarga, sovuq va nam havoga kamdan-kam aller­gik reaksiya bo‘ladi. Jismoniy zo‘riqishdagi astma xu­ruji uni keltirib chiqaruvchi mediatorlarning ajralishiga bog‘liq.

TEMIR YETISHMOVCHILIGIDAN KELIB

CHIQADIGAN KAMQONLIK
4-masala. 38 yoshli L. o‘zida charchashlik, bo‘shashishdik, soch to‘qilishi va og‘iz burchaklarining bichilishi alomatlarini kuzatadi. Kamqonlik bilan kasalxonaga yetgunga qadar temir preparatlari bilan davolangan. Bemor kup yillardan beri hayz ko‘rish paytida ko‘p qon yo‘qotadi. Obyektiv tekshirilganda teri va shillik pardalari rangi oqargan, og‘iz burchaklari bichilgan, tirnoqlarida chiziq bor. Hb—60 g/l, rang ko‘rsatkichi 0,65, qon formulasi uzgarmagan, retikulotsktlar — 20%.

1. Kamqonlikning kelib chiqishiga qanday patologik mexanizmlar ta’sir qilgan?

2. Bemorni davolash choralarini aytib bering?

a) suyak ko‘migini tekshirish kerak;

b) qon zardobidagi temir miqdorini aniqlash zarur;

v) vitamin V12 bilan qo‘shimcha ravishda davolash kerak;

g) temir preparatlari berishni to‘xtatib, vitamin V)2 buyurish kerak.

4-masalaga javob. 1. Bemor hayz ko‘rgan vaqtida ko‘p qon yo‘qotishi natijasida giposideroz (og‘iz burchagining bichilishi, soch to‘qilishi, tirnoqdagi ko‘ndalang chiziqlar) paydo bo‘lishi temir yetishmovchiligidan kelib chiqqan kamqonlik borligini bildiradi. Bunday kamqonlik ko‘pincha bola tug‘ish yoshida ko‘proq kuzatiladi.

2. Temir yetishmovchiligidan kelib chiqadigan kamqonlik deb tashxis ko‘yishdan avval qon zardobidagi temir miqdorini aniqlash kerak. Bu bemorda qondagi temir miqdorini to‘g‘ri aniqlab bo‘lmaydn, chunki tekshirishdan oldin bemor temir moddasini kabul kilgan bo‘ladi. Qonda retikulotsitlarning oz mikdorda bo‘lsa ham ko‘payishi berilgan temir ta’sirida eritrotsitlar ishlab chiqarilishi kuchaygannni ko‘rsatadi. Bunday o‘zgarish kasallik rivojlannshdan tuxtab, tuzalish boskichiga o‘tgakini kursatadi. Agar bemorga temir preparatlarn berish davom ettirilsa, 3—4 xaftadan keyin gemoglobin mikdorn normaga keladi. Temir taqchilligidan bo‘ladigan kamqonlikda vitamin V12 berish mone’lik qiladi. Bu kamqonlikda suyak ko‘migini tash­xis qo‘yish maqsadida tekshirish ham foydasiz xisoblanadi.

5-masala. 42 yoshli R. kasalxonaga bo‘shashayotganligi, boshi aylanayotganligi, ozgina jismoniy harakat qilganda hansirab qolayotganligi uchun keltirilgan. Anamnezida oshqozoni Bilrot I usuli bilan operatsiya qilinganligi aniqlangan. Bir necha yildan beri qon ketib turuvchi bavosil bilan ogriydi. Obyektiv tekshirilganda terisi va shilliq qavatlarining rangi oqargan, yurak cho‘qqisida sistolik shovqin eshitiladi, yurak minutiga 96 marta qisqaradi, arterial bosimi 120/80. Qon analizi: Nb—50 g/l, rang ko‘rsatkichi — 0,6, qon formulasi o‘zgarmagan, qon zardobida temir— 5 mmol/l. Jarrohning xulosasi: ichki va tashqi bavosil kasalligi borligi sababli operatsiya qilish kerak.

1. Bemorni qaysi usul bilan davolash muhokama qilinmoqda.

a) ferropleks bilan davolab turib, so‘ngra ope­ratsiya qilish kerak;

b) ferrumlek buyurish zarur;

v) qon quyish kerak;

g) ferropleksni «V» guruhdagi vitaminlar bilan birga berish zarur;

d) kamqonlikning sababini bilish uchun suyak ko‘« migini tekshirish kerak.

2. Qachon temir preparatlari ichish va inyeksiya qilishga buyuriladi?

5-masalaga javob. 1. Bemorning oshqozon va 12 barmoq ichagi Bilrot-1 usuli bilan operatsiya qilingandan so‘ng temir so‘riladigan joyi o‘zgargan, shuning uchun temir moddasi bilan davolash befoyda bo‘ladi. Bunday kamqonlikda «V» guruhdagi vitaminlarni be­rish temir moddasining so‘rilishiga ta’sir kilmaydi.

2. Temir preparatlarn temir taqchillpgidan kelib chiqadigan kamkonlnkda beriladi. Bunday dorilar faqat temir preparatlari yekmaydigan bemsrlarga beril­maydi. Yana oshqozon-ichak kasalliklarida so‘rilish buzilganda (enterit, ichak rezeksiya kilinganda, pankreatitda) va organizmda temir mikdori ko‘payib ketgan hollarda ham berilmaydi (operatsiya silinadigan paytlarda).

6-masala. 30 yoshli G. bir necha kundan beri tez-tez qaytalanuvchi surunkali pankreatit bilan og‘riydi. Ikki oy oldin unda aritmiya va temir yetishmovchiligi aniqlanib, unga 2 tabletkadan 3 mahal ferropleks buyurilgan. Obyektiv tekshirilganda teri va shilliq pardalari rangi oqargan, giposideroz belgilari (tirnoqlari singan, terisi qurigan) paydo bo‘lgan. Qon-analizida: N—90 g/l, rang ko‘rsatkichi —0,8, kon zardobidagi temir miqdori — 7,5 mmol/l. Gastroskopiya va kolonoskopiyada o‘zgarishlar topilmagan.

1. Temir dorilari bilan davolashdan foyda bo‘lmasligiga sabab nima?

a) bemorga temir tankisligi deb noto‘g‘ri tashxis qo‘yilgan;

b) ferropleks yetarli miqdorda berilmagan;

v) uzoq vakt davolanmagan;

g) temir preparatlari vitamin B₁₂ bilan birga berilmagan;

d) temir preparatlari yaxshi so‘rilmagan.

2. Davolashga qanday o‘zgartish kiritish kerak?

ini jismoniy harakat qildirib turib tekshirish zarur.

6-masalaga javob. 1. Surilish buzilganda ferropleks berilmaydi. U gemoglobin miqdorini yetarli darajada oshirish maqsadida uzoq vaqt beriladi. Ichakdan surunkali ravishda kon yo‘qotib turilsa, temir yetishmovchiligi kamqonligi kuzatiladi.

2. Temir yetishmovchiligi kamqonligida temir pre­paratlari parenteral yul bilan yuboriladi.

TEMIR YETISHLYUVCHILIGIDAN KELIB CHIQADIGAN