Navoiy davlat pedagogika instituti fizika matematika fakulteti informatika o

  Elektron konferentsiyalar. Telekonferentsaloqa  
 
         Masofaviy  ta’limda  elektron  konferentsiyalar  o‘rni  haqida  to‘xtalib 
o‘tamiz. Elektron konferentsiyalar (ularni kompyuterli konferentsiya deb ham 
ataladi)  bu  kompyuter  monitorida  bir-biridan  turlicha  uzoqlikda  bo‘lgan 
«konferentsiya» 
qatnashchilari 
tomonidan 
uzatilgan 
xabar 
yoki 
ma’lumotlarning  matnini  (eng  kamida)  olish  imkonini  beradi,  bunda  ish 
joyining  qurilmalar  bilan  jihozlanishi  elektron  pochta  kabi  bo‘ladi.  Dasturiy 
ta’minot elektron konferentsiyadan foydalanish holatiga bog‘liq. 

---

39 
 
        Yangi  axborot  texnologiyalarining  telekonferentsaloqa  va  videotelefon 
vositalari  o‘qituvchi  va  talabalar  o‘rtasida  ikki  tomonlama  aloqani  o‘rnatish 
imkonini ta’minlaydi. Bunda bir vaqtning o‘zida videotasvirlarning, ovoz va 
grafiklarning  2  tomonlama  uzatilishi  amalga  oshiriladi.  Bularning  barchasini 
mijozning  (o‘qituvchi  va  talabalar)  har  bir  monitori  ekranida 3ta  oynada bir 
vaqtda kuzatish mumkin. Katta auditoriyada guruhli mashg‘ulotlar davomida 
monitordagi  tasvirni  katta  ekranda  suyuq  kristalli  yoki  boshqa  proektsiya 
qurilmalari yordamida namoyish qilish mumkin. Bitta ish joyining qurilmaviy-
dasturiy jihozlanish talablari: kompyuter, monitor,  printer, videokamera, mos 
dasturiy ta’minot, klaviatura, manipulyatorli sichqoncha, modem. 
           Videotelefonlar 
videokonferentsaloqadan 
o‘lchamning 
chegaralanganligi  va  vizual  axborotni  namoyish  etish  sifati  va  kompyuter 
ilovalarini real vaqtda ishlatish imkoni yo‘qligi bilan farq qiladi. Bu sinf yangi 
axborot  texnologiyalarining  didaktik  xossalari  tasvir,  ovoz,  grafikani  real 
vaqtda  uzatish  imkoni  va  talabalarga  o‘quv  maqsadlari  uchun  ko‘rsatish 
imkonini o‘z ichiga oladi. Bu xossalar o‘qitishning  an’anaviy shaklida tuzilgan 
ma’ruza, seminar va nazorat tadbirlarini o‘quv jarayonida to‘la holicha qo‘llash 
imkonini beradi. 
          Masofaviy ta’lim (MT) - bu o‘qituvchi va o‘quvchi bir biri bilan masofa 
yoki vaqt orqali ajratilgan sababli, informatsion texnologiyalardan fodalanilgan 
ta’lim turi. Bu ta’lim turini bir necha modellari mavjud, ular masofaviy ta’lim 
tashkil  qilinishiga  sabab  bo‘lgan  vaziyatlari  bilan  farqlanadi:  geografik 
sabablar  (mamlakat  maydoni,  markazlardan  geografik  uzoqlashgan  regionlar 
mavjudligi),  mamlakatni  kompyuterlashtirish  va  informatsiyalashtirish 
darajasi, transport va kommunikatsiyalar rivojlanish darajasi, masofaviy ta’lim 
uchun 
mutaxasislar  mavjudligi,  ta’lim  sohasida  informatsion  va 
kommunikatsion texnologiyalardan foydalanish darajasi, mamlakatning ta’lim 
sohasidagi odatlari.  
1) Birlamchi model. Ushbu model fakat masofaviy o‘quvchilar bilan ishlash 
uchun  yaratiladi.  Ularning  har  bittasi  virtual  o‘qituvchiga  biriktirilgan 
bo‘lishadi.  Konsultatsiyalar  va  yakuniy  nazoratlarni  topshirish  uchun  esa 
regional  bo‘limlar  bo‘lishi  shart.  Shunday  o‘quv  kurslarda  o‘qituvchi  va 
o‘quvchilarga  o‘quv  shaklini  va  formasini  tanlashda  katta  imkoniyatlar  va 
ozodliklar beriladi. 
Bu  modelga  misol  qilib  Buyo‘q  Britaniyaning  Ochik  Universitetidagi 
(http://www.ou.uk) ta’limni olish mumkin. 
  2) Ikkilamchi model. Ushbu model masofaviy va kunduzgi ta’lim o‘quvchilar 
bilan ishlash uchun yaratiladi. Ikkala guruxda bir xil o‘quv dasturi va darslar 
jadvali,  imtixonlar  va  ularni  baxolash  mezonlari  mavjud.  Shunday  o‘quv 

---

40 
 
muassasalarda  kunduzgi  kurslarning  soni  masofaviylarga  karaganda  ko‘p. 
Ushbu  masofaviy  kurslar  pedagogika  va  uslubiyotdagi  yangi  yunalishlarni 
izlanishlarida qo‘llaniladi. 
  Bu  modelga  misol  qilib  Yangi  Angliya  va  Avstraliya  Universitetidagi 
(http://www.une.edu.au) ta’limni olish mumkin. 
    3)  Aralashgan  model.  Ushbu  model  masofaviy  va  kunduzgi  ta’lim  turlirini 
integratsiyalashtirish uchun yaratiladi. O‘quvchilar o‘quv kursning bir qismini 
kunduzgi,  boshqa  qismini  esa  masofadan  o‘qiydi.  Shu  bilan  birga  bu  ta’lim 
turiga virtual seminar, prezentatsiyalar va lektsiyalar utkazish ham kiradi. 
    Bu  modelga  misol  qilib  Yangi  Zelandiyadagi  Massey  Universitetidagi 
(http://www.massey.ac.nz) ta’limni olish mumkin. 
   4) Konsortsium. Ushbu model ikkita universitetlarni bir biri bilan birlashini 
talab  qiladi.  Ushbu  muassasalardan  biri  o‘quv  kurslarni  tashkil  qilib  ishini 
ta’minlasa, ikinchisi esa ularni tasdiqlab, kurslarga o‘quvchilarni ta’minlaydi. 
Shu bilan birga bu jarayonda butun universitet emas balki bitta kafedra yoki 
markazi  yoki  universitet  urnida  ta’lim  sohasida  ishlaydigan  korxonalar  ham 
qatnashishi mumkin. Ushbu modelda o‘quv kurslarni doimiy ravishda nazorat 
qilish va muallif huquqlarini tekshirish zarur bo‘ladi. 
    Bu  modelga  misol  qilib  Kanadadagi  Ochik  O‘quv  Agentligidagi 
(http://www.ola.bc.ca) ta’limni olish mumkin. 
      5)  Franchayzing.  Ushbu  model  ikkita  universitetlar  bir  biri  bilan  uzlari 
yaratgan o‘quv kurslar bilan almashishadi. Masofaviy ta’lim sohasida yetakchi 
bo‘lgan o‘quv muassasa bu sohada ilk qadam kuyadigan muassasaga o‘zining 
o‘quv kurslarni takdim qiladi. Ushbu modelda ikkala muassasa o‘quvchilari bir 
xil ta’lim va diplomlar olishadi. 
      Bu  modelga  misol  qilib  Ochik  Universitet  Biznes  maktabi  va  Sharkiy 
Yevropa Universitetlari bilan bo‘lgan hamkorligi bo‘lishi mumkin. 
     6)  Validatsiya.  Ushbu  model  universitet  va  uning  filiallari  bilan  bo‘lgan 
munosabatlariga  o‘xshash.  Bu  modelda  bitta  universitet  o‘quv  o‘, 
diplomlarlarni  kafolatlasa,  kolgan  bir  nechta  universitetlar  o‘quvchilarni 
ta’minlaydi. 
    7)  Uzoqlashgan  auditoriyalar.  Ushbu  modelda  informatsion  va 
kommunikatsion  imkoniyatlar  keng  foydalaniladi.  Bitta  o‘quv  muassasada 
bo‘lib  utgan  o‘quv  kurslar  videokonferentsiyalar,  radiotranslyatsiyalar  va 
telekomunakatsion kanallar orqali sinxron telekursatuvlar kurinishida boshqa 
auditoriyalarga uzatiladi. Aralashgan model bilan farqi shundaki, bu modelda 
o‘quvchilar kunduzgi ta’limda qatnashmaydi. 
   Bu modelga misol qilib AQShning Viskonsing Universitetidagi va Xitoyning 
markaziy radio va televidenie Universitetidagi ta’limni olish mumkin. 

---

41 
 
   8) Proektlar. Ushbu model davlat yoki ilmiy izlanish maqsadidagi dasturlarni 
bajarish  uchun  yaratiladi.  Asosiy  ish  masofaviy  ta’lim  mutaxassislari  va 
pedagoglar  tuplangan  ilmiy-metodik  markazga  tushadi.  Ushbu  modelda 
yaratilgan  kurslar  axolining  katta  qismiga  namoyish  qilinib  o‘z  vazifasini 
bajargandan keyin tuxtatiladi. 
                    Bu  modelga  misol  qilib  Afrika,  Osiyo  va  Lotin  Amerikadagi 
rivojlanmagan  mamlakatlarida  utkazilgan  qishloq  hujaligi,  soliklar  va 
ekologiya haqidagi utkazilgan har xil kurslar bo‘lishi mumkin.  
Masofaviy ta’limning yutuqlari va kamchiliklari.  
  Masofaviy  ta’limning  o‘zini  metodik,  iqtisodiy,  sotsial  yutuqlari  va 
afzalliklarga hamda o‘zining kamchiliklari va salbiy tomonlarga ega. 
 Metodik yutuqlar va afzalliklarga quyidagilarni kiritish mumkin:  
Dars  jadvalni  qulayligi.  O‘quvchi  o‘ziga  ma’qul  bo‘lgan  vaqtda  o‘quv 
jarayoniga qatnashishi mumkin.  
Qulay  foydalanish  manzillari.  O‘quvchi  internet  kafe,  uy,  mexmonxona,  ish 
joyida va boshqa joylardan o‘quv jarayoniga qatnashishi mumkin.  
Qulay  o‘qish  tempi.  Ta’lim,  o‘quvchilar  yangi  bilimlarni  tushunish  tempida 
utkaziladi.  
Qulay  o‘quv  reja.  O‘quv  rejani  talabalarga  individual  va  davlat  ta’lim 
talablariga mos holatda tashkil qilish mumkin.  
Ma’lumotlar bazasini tuplanishi. Oldingi o‘qigan talabalar bilimlarini to‘plash 
va undan foydalanish imkoniyati.  
Ko‘rgazmali  qulayliklari.  Multimediya  imkoniyatlaridan  to‘liq  foydalanish 
imkoniyati.  
Malakali o‘qituvchilarni tanlab ta’lim jarayoniga jalb qilish.  
  Iqtisodiy yutuqlar va afzalliklarga quyidagilarni kiritish mumkin:  
Cheksiz masofaga ta’lim berish. O‘qituvchi va o‘quvchilar urtasidagi masofa 
xech kanday ahamiyatga ega emas.  
Ish  jarayoniga  halaqit  bermasligi.  O‘quvchi  ishdan  ajralmas  holatda  ta’lim 
oladi.  
O‘quvchilar  sonini  oshirilishi.  Masofaviy  ta’lim  texnologiyalarni  to‘liq 
qo‘llagan o‘quv muassasa talabalar soni 2-3 barovar oshishi mumkin.  
Narxi.  Masofaviy  ta’lim  kurslari  2  va  3  barovar  oddiy  kurslarga  karaganda 
arzon.  
 Sotsial yutuqlar va afzalliklarga quyidagilarni kiritish mumkin:  
Ijtimoiy  guruxlarga  ajratish  yo‘qligi.  Masofaviy  ta’lim  kursida  ikkinchi  oliy 
yoki kushimcha ma’lumot oluvchilar, malaka oshirish va qayta tayyorganlik 
utash istagida bo‘lganlar; ikkinchi paralel ma’lumot olishni xohlagan talabalar; 
markazdan uzoqda, kam o‘zlashtirilgan mintaqalar aholisi; jismoniy nuksonlari 

---

42 
 
bo‘lgan  shaxslar;  armiya  xizmatida  bo‘lgan  shaxslar;  erkin  kuchib  yurishi 
cheklangan shaxslar; va boshqalar qatnashishi mumkin.  
Yosh  cheklanishlari  yo‘qligi.  O‘qishga  jalb  qilinuvchilarning  yosh 
cheklanishlarini istisno qilinadi.  
 Ammo masofaviy ta’limda salbiy tomonlari ham borligi haqida aytish lozim. 
Ularga quyidagilarni kiritishimiz mumkin:  
Elektron  holatdagi  ta’lim  va  mulokot  jarayonlarga  ishonchsizlik.  Ushbu 
sababdan  talabalar  asosan  virtual  holatdagi  ta’lim  turida  emas,  balki  oddiy 
(kunduzgi va sirtqi) ta’lim turlarida o‘qish istagida bo‘lishadi.  
Davlat  masofaviy  ta’lim  standartlari  yo‘qligi  va  natijada  davlat  nusxasidagi 
diplom  berilmasligi.  Shu  sababdan  ko‘pgina  masofaviy  ta’lim  kurslari 
bitiruvchilariga  fakat  ushbu  kursni  bitirganligi  haqida  sertifikat  yoki 
guvoxnomalar berishadi.  
Virtual muxit va texnika ta’minot bilan bog‘liqligi. Masofaviy ta’lim internet 
borligi,  undan  foydalanish  narxi,  tezligi  va  servislar  mavjudligiga,  maxsus 
kommunikatsion texnikalar mavjudligi va ular ishlashiga taallukli.  
 
    NAZORAT SAVOLLARI: 
1.  Masofaviy ta’lim natijalarini baholash faoliyati? 
2.  Masofaviy ta’limda aniq masofaviy kurslar? 
3.  Internet tizimidan foydalanib o`qitish texnologiyalari? 
4.  Telekonferentsiya xizmatlarini tashkil etish? 
5.  Elektron konferentsiyalar? 
6.  Videokonferentsiyalarni tashkil etish? 
7.  1.Tarmoq texnologiyalari tushunchasi? 
8.  2.Tarmoq texnologiyalarini tashkiliy elemetlari? 
9.  Tarmoq texnologiyalariga asoslangan kurslarga misollar? 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

43