Navoiy davlat konchilik va texnalogiyalar universiteti energo-mexanika fakulteti

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
NAVOIY DAVLAT KONCHILIK VA TEXNALOGIYALAR UNIVERSITETI
ENERGO-MEXANIKA FAKULTETI
“ELEKTR ENERGETIKASI” KAFEDRASI



ELEKTR YURUTMA VA ELEKTR TEXNALOGYA ASOSLARI
f a n i d an


TAJRIBA ISHI

Navoiy 2022

Tuzuvchilar: dots. Tovbayev A.N., katta o’qit. Murodov X.Sh.

Ushbu uslubiy ko’rsаtmа «Elеktr enеrgеtikаsi» kаfеdrаsining “__”__ 2022 y №__ sоnli yigilishidа muhоkаmа kilinib, «Enеrgо-mеxаnikа» fаkultеtining “__”__ 2022 y №__ sоnli uslubiy kеngаshidа ko’rib chiqilib, institutning o’quv-uslubiy kеngаshigа chоp ettirish uchun tаvsiya qilingаn.

Uslubiy ko’rsаtmа institut o’quv-uslubiy kеngаshining “__”__2022 yildagi
№ _-sonli yig’ilish qaroriga asosan chop etildi.

Tаqrizchilаr: Eshnazarov F.M. – Navoiy “Qizilqumsement” AJ tog’-kon texnologik qurilmalarini ta’mirlash uchastkasi energetiki.

Raximov F.M. “Elektr energetikasi” kafedrasi v.b. dotsenti.

T A J R I B A I SH I № 1


ELEKTR MOTORNING YUKLAMA
DIAGRAMMALARINI TADQIQ QILISH.


1.Ishni bajarishdan maksad

Uzlukli o‘zgaruvchan yuklamada ishlovchi elektr motorning yuklama diagrammasi ko‘rish malakasini olish va bu diagrammalarni motor quvvatini tanlashga qo‘llash.

2. Ishga oid nazariy tushunchalar.
Ko‘pgina ishlab-chiqarish mashinalari ish vaqti va salt ishlash (pauza) vaqtlaridan iborat ish sikliga ega. YA’ni:
t_s= t_ish+t_s.i (14)
bu erda : t_s – ishchi mashinaning ish sikli, s;
t_ish ,t_s.i – ish va salt ishlash vaqtlari, S.
Elektr mashinalarda ish davri vaqtining butun siklik vaqtiga nisbati ishga qo‘shilish davomati PV deyiladi va odatda foiz bilan ifodalanadi, ya’ni :
(15)

Elektr yuritmaning to‘g‘ri tanlangan motori butu nish davomida u yo‘l qo‘yilganidan ortiq qizimay ishlashi lozim. Elektr yuritmaning ish rejimlari uning yuklama iagrammalaridan aniqlanadi. Bunday diagrammalar moment, quvvat va tokning vaqtga bog‘liqligi egri chiziqlari: M=f(t), P=f(t) va 0I=f(t) dan iborat.
YUklama diagrammalari o‘lchash asboblaridan olingan va hisoblangan ma’lumotlar asosida quriladi.
Motorning quvvatini qizish shartlariga qarab aniqlash uchun o‘rtacha isroflar usuli yoki ekvivalent qiymatlar usulidan foydalaniladi. O‘rtacha isroflar usuli murakkabroq bo‘lgani uchun, amaliyotda ko‘pincha ekvivalent tok (quvvat, moment) usulidan foydalaniladi. Bu usul uzlukli o‘zgaruvchan yuklamani, shu yuklama vujudga keltiradigan isroflarga teng isroflar hosil qiluvchi ekvivalent yuklamaga almashtirishga asoslangan.Bu ekvivalent kattaliklar yuklama diagrammasi asosida hisoblanadi. Ekvivalent qiymatlari bir sikldagi yuklamalarning o‘rtacha kvadratik qiymatini hisoblash bilan olinadi, ya’ni:
a) Ekvivalent tok qiymati:
(16)
b) Ekvivalent momentning qiymati:


(17)
v) Ekvivalent quvvatining qiymati:
; (18)
Bunda P₁, P₂, P₃ va P₄ - taxminan tanlangan motorning turli yuklamalar bilan ishlashdagi kuvvati. Xisoblangan ekvivalent tok tanlangan motorning nominal tokidan kichik yoki teng bulishi kerak:
P_ekv
nom; (19)
bu erda I₁, I₂, ...I_n ; (M₁, M₂, …M_n; R₁, R₂,..R_n) – elektr motorning t₁, t₂,...t_n – vaqtlarga muvofiq keluvchi toklarning (moment, quvvat) qiymati .

1 – rasm. O‘zgaruvchan yuklamali elektr yuritma yuklama diagrammasi.

YUqoridagi ifodalar to‘rtburchak ko‘rinishli yuklama diagrammalari uchun mo‘ljallangan. Odatda ishlab chi qarish mashinalari hosil qiladigan yuklama diagrammalari silliq o‘zgaruvchan (-rasmda punktar chiziqda ko‘rsatilgan). Bu diagrammalarni to‘rtburchak ko‘rinishdagi diagrammalarga almashtirib ( ) ifodalarni qo‘llash mumkin. Motorning nominal quvvati quyidagi shartlar asosida tanlanadi:

R_nom ≥R_ek, yoki M_nom ≥M_e yoki I_nom ≥I, (20)
bu erda R_nom (M_nom, I_nom) – tanlangan motorning quvvati (momenti, toki.)
Bundan tashqari tanlangan motor yuklama diagrammasidagi eng katta qiymati o‘ta yuklanish qobiliyati bilan tekshiriladi, ya’ni
M_max< λ∙M_nom (21)
bu erda - λ- o‘ta yuklanish koeffitsienti.
YUklama diagrammalarini ko‘rish bo‘yicha ma’lumotlar olish, tajribasi uskunasi 2- rasmda ko‘rsatilgan.

2-jadval.

Reostat holati.
t, [min]
Ic [A]
R [Vt]

Bu tekshiriladigan asinxron motor AM va yuklama agregatidan iborat. YUklama agregati o‘zgarmas tok agregati o‘zgarmas tok generatori G va yakor zanjiriga ulangan yuklama reostati YUR dan iborat. YUklama reostatining holatini o‘zgartirib zarur yuklama ta’minlanadi. Tajriba uskunasida yuklama tokini o‘lchash uchun stator zanjiriga ampermetr ulangan. YUklama diagrammasi o‘qituvchi tomonidan belgilangan dastur asosida olinadi. Bu dasturda yuklama reostati pog‘onalarining ketma-ketligi va har bir pog‘onada ishlash davomiyligi ko‘rsatilgan bo‘ladi.

YUklama diagrammasi jadval va grafik ko‘rinishda quriladi.

YUklama reostatining holati	3	1	2	4	0
Ish rejimining davomiyligi, min	2	3	4	2	2

Bunda motorning ish rejimi pog‘onalar orasida pauzasiz bo‘lib uzluksiz o‘zgaruvchan bo‘ladi.