Navoiy davlat konchilik instituti nukus filiali

 Suyultirilgan xlorni saqlash 
 Uz maqsadlariga binoan suyultirilgan xlor omborlari quyidagilarga bo‘linadi: 
a)  tashkilot  ichida  xlorni  ishlab  chiqarish  va  ishlatishda  u  bilan  yaqin 
aloqalarning oldini olish maqsadida rezervuarlarda (idishlarda) suyultirilgan xlorning 
operativ  zaxiralarini  yaratish,  shuningdek  vagon-sisterna,  konteyner,  ballonlardagi 
idishlarga  joylangan  suyultirilgan  xlorni  tashqi  iste’molchilarga  tinimsiz  yetkazib 
berish  uchun  mo‘ljallangan  suyultirilgan  xlor  ishlab  chiqaruvchi  tashkilotlarning 
sexlaridagi omborlar; 

---

 
b)  vagon-sisternalarda  suyultirilgan  xlorni  qabul  qilib  oluvchi  tashkilotlar 
rezervuarlaridagi suyultirilgan xlorning chiqim omborlari; 
v)  yetkazib  berish  oralig‘ida  tashkilotning  kundalik  xarajatlari  uchun  kerak 
bo‘ladigan  miqdorda  konteynerlar,  ballonlarda  saqlash  uchun  mo‘ljallangan 
suyultirilgan xlorning chiqim omborlari; 
g)  iste’molchilarning  chiqim  omborlarini  idishlarga  joylangan  xlor  bilan 
taxminlash maqsadida keyinchalik xlorni konteyner va ballonlarga quyish yo‘li bilan 
vagon-sisternalarda  kelib  tushadigan  suyultirilgan  xlorni  qabul  qilib  olishga 
mo‘ljallangan rezervuarlardagi (idishlardagi) xlorning asosiy omborlari; 
d)  konteyner  va  ballonlardagi  suyultirilgan  xlorning  operativ  zaxiralarini 
yaratish  va  hamda  muayyan  hududdagi  iste’molchilarning  chiqim  omborlarining 
idishlarga  joylashtirilgan  xlor  bilan  ta’minlash  uchun  mo‘ljallangan  idishlardagi 
suyultirilgan xlorning guruhli omborlari; 
e)  suyultirilgan  xlorni  qabul  qilib  olish,  keyinchalik  vagon-sisternalarga 
quyish  va  hududlardagi  iste’molchi  tashkilotlarga  jo‘natish  uchun  mo‘ljallangan 
rezervuarlardagi (idishlardagi) suyultirilgan xlorning hududiy omborlari. 
Bir vaqtning o‘zida tashkilot hududida bo‘lgan suyultirilgan xlorning miqdori 
minimal bo‘lishi va loyiha bilan asoslanishi lozim. Ishlab chiqaruvchi tashkilotlardagi 
suyultirilgan  xlorning  yo‘l  qo‘yiladigan  miqdori  uch  sutkada  ishlab  chiqarilgan 
mahsulotdan ko‘p bo‘lmasligi va 2000 tonnadan oshmasligi, iste’molchi tashkilotlar 
uchun esa — 15 sutkalik sarfdan oshmasligi lozim. 
Suyultirilgan  xlorni  rezervuar  (idishlarda)  saqlash  quyidagi  yo‘llar  bilan 
amalga oshirilish lozim: 
a)  atrof-muhit  haroratidan  past  haroratdagi  sovutilgan holatda. Ushbu usulda 
xlorni  saqlash  parametrlari  avariya  holatida  atmosferaga  xlorning  katta  miqdorda 
chiqarish hajmi maksimal tarzda cheklanishi lozim; 
b)  atrof-muhit  haroratida  (xlorni  bu  kabi  usulda  saqlash  xlor  omborining 
avariya  holatiga  chidamliligini  oshirish  maxsus  choralar  ko‘rilishini  talab  qiladi  va 
faqat  “Sanoatgeokontexnazorat”  davlat  inspeksiyasi  bilan  muvofiqlashtirilgan  holda 
amalga oshirilishi mumkin). 
Idishlarda  suyultirilgan  xlorni  saqlashning  aniq  usuli  va  parametrlari, 
shuningdek saqlashning umumiy hajmi va bir marotabalik idishning eng kichik hajmi 
odamlarni  yoppasiga  yo‘q  qilish  zaruriyati  shartlarini  inobatga  olgan  holda 
belgilanadi. 
Qaror qabul qilishning optimalligi avariya holatida xlorni tashqariga chiqarib 
tashlash jarayonlarini modellashtirish va avariya holatida xlorni atmosferaga tarqatib 
yuborish uslublaridan foydalangan holda xlor omborlarining xavfsizligini tahlil qilish 
bilan asoslanadi. 
Suyultirilgan xlor omborlari uchun xavfli zona radiusi quyidagi o‘lchamlarda 
qabul qilinadi: 
a)  ballonlardagi  suyultirilgan  xlor  omborlari  uchun  —  150  metr  (xlor 
chiqindilarini  operativ  tarzda  mahalliylashtirishni  ta’minlashga  qaratilgan  maxsus 
texnik chora-tadbirlarni amalga oshirishda xavfli zona o‘lchamini qisqartirishga yo‘l 
qo‘yiladi. Xavfli zonani qisqartirish haqidagi qaror tegishli texnik asosnoma taqdim 
etilganda “Sanoatgeokontexnazorat” davlat inspeksiyasi tomonidan qabul qilinadi); 

---

 
b)  konteynerlardagi  suyuq  xlor  omborlari  uchun  —  500  metr  (xlor 
chiqindilarini  operativ  tarzda  mahalliylashtirishni  ta’minlashga  qaratilgan  maxsus 
texnik chora- tadbirlarni amalga oshirishda xavfli zona o‘lchamini qisqartirishga yo‘l 
qo‘yiladi. Xavfli zonani qisqartirish haqidagi qaror tegishli texnik asosnoma taqdim 
etilganda “Sanoatgeokontexnazorat” davlat inspeksiyasi tomonidan qabul qilinadi); 
v)  idishlardagi  xlor  omborlari  uchun  —  yo‘q  qiluvchi  konsentratsiyaga  ega 
xlor bulutining tarqalish chuqurligi doirasida (hisoblar asosida aniqlanadi). 
Xlor  omborlari  kamida  ikki  metr  balandlikdagi,  ilk  avariya  holatida  gaz 
to‘lqini  tarqalishini  cheklaydigan va ombor hududiga begona shaxslarning  kirishiga 
yo‘l qo‘ymaydigan zich berkiladigan darvozaga ega bo‘lgan tirqishlarsiz to‘siqqa ega 
bo‘lishi lozim. 
To‘siqni ombor binosi va inshootidan kamida 10 metr uzoqlikda o‘rnatilishi 
kerak. 
Xlor  omborlari  harbiy  qo‘riqlash  bo‘linmalari  tomonidan  qo‘riqlanishi  yoki 
qo‘riqlanadigan  hududga  joylashtirilishi,  shuningdek  qo‘riqlash  signalizatsiyasi  va 
yoritish tizimiga ega bo‘lishi lozim. 
Suyultirilgan xlor ombori yong‘in avtomobillari va gazdan qutqarish xizmati 
avtomobillari kirishi uchun yo‘l bilan ta’minlanishi lozim. 
Xlor  ombori  hududida  xlor  omborida  amalga  oshiriladigan  ishlab  chiqarish 
jarayonlariga  tegishli  bo‘lmagan  jihoz  va  qurilmalarni  joylashtirishga  ruxsat 
berilmaydi. 
Suyultirilgan  xlor  omborini  xlorni  yoqish,  bug‘lantirish,  konteyner  va 
ballonlarga  quyish  qurilmalari,  gipoxloridlar,  xlor  temiri  olinadigan  xlorni  so‘rib 
olish qurilmalari hamda uni bosish uchun vakuum va siqilgan havo olish qurilmalari 
bilan to‘sishga yo‘l qo‘yiladi. 
Xlor  omborlari  yer  usti  va  bir  qavatli  yarim  ko‘milgan  bino  yoki  yer  osti 
inshootlarida joylashtirilishi mumkin. 
Idishlardagi  xlorning  ochiq  omborlarini  ochiq  tom  ostida  joylashtirishga 
ruxsat  “Sanoatgeokontexnazorat”  davlat  inspeksiyasi  bilan  muvofiqlashtirilgan 
taqdirda yo‘l qo‘yiladi. 
Suyultirilgan  xlorning  yopiq  omborlarini  joylashtirishda  quyidagi  talablar 
bajarilishi lozim: 
a) xlorni idishlarda (rezervuarlarda-tankalarda) saqlash uchun yer ustidagi va 
yarim  o‘ralardagi  xonalar  (joylar)  xlorning  avariyali  oqishida  buzilishidan  xonani 
saqlovchi konstruksiyali qurilmaga ega bo‘lishi kerak; 
b) har bir idish ostiga idishning butun hajmidan kam bo‘lmagan hajmga ega 
taglik o‘rnatilishi lozim; 
v)  idishlarda  xlorni  saqlash  omborlarida  bino  va  xonaning  qarama-qarshi 
tomonlarida kamida ikkita chiqish yo‘li bo‘lishi lozim; 
g) xlor omborlarining eshiklari evakuatsiya davomida ochilishi lozim; 
d)  pol  materiali,  devor,  shift  va  metall  konstruksiyalarning  materiallari 
xlorning agressiv ta’siriga chidamli bo‘lishi lozim. 
Rezervuarlarda  (idishlarda)  suyultirilgan  xlorni  saqlash  uchun  mo‘ljallangan 
ochiq  turdagi  omborlar  quyidagi  talablarga  amal  qilgan  holda  loyihalashtirilishi  va 
ekspluatatsiya qilinishi lozim: 

---

 
a)  rezervuarlar  atmosfera  yog‘inlaridan  va  to‘g‘ridan  to‘g‘ritushadigan 
quyosh nuridan himoyalangan bo‘lishi lozim; 
b) har bir idish ostida avariya holatida xlor to‘kilganda yig‘ib oladigan taglik 
(banka) bo‘lishi lozim. 
Eng  katta  rezervuar  hajmidan  kam  bo‘lmagan  hajmga  ega,  oqishlarni 
mahalliylashtirish  uchun  har  bir  idish  ostida  to‘siqlar  joylashtirilgan  taglikka  ega 
bo‘lish mumkin. 
Suyultirilgan  xlor  idishlari  va  trubalarini  ekspluatatsiya  qilishda  ularga 
harorat, bosimning ortib ketishiga olib keladigan yoki xlor bilan birlashib portlovchi 
qorishmalarni tashkil qiladigan namlik va moddalarning tushishini oldini olish lozim. 
 Rezervuarlar,  idishlar,  vagon-sisternalar,  yig‘uvchilarga  suyultirilgan 
xlorning  kirish  va  chiqish  yo‘llari  konstruksiyalari  tashqi  truba  zararlanganda 
suyuqlikning ortga oqishining oldi olinishini ta’minlashi lozim. 
Gaz holatidagi xlorni olish, odatda, bug‘lantiruvchilardan foydalanilgan holda 
amalga  oshirilishi  lozim.  Bug‘lantiruvchilar  sifatida  asosan  oquvchi  issiqlik 
almashinuv  qurilmalaridan  foydalanish  lozim.  Katta  hajmdagi  bug‘lantiruvchilardan 
foydalanishga faqat tegishli asosnoma tayyorlanib, “Sanoatgeokontexnazorat” davlat 
inspeksiyasi bilan muvofiqlashtirilgan hollarda yo‘l qo‘yiladi. 
Issiqli  yetkazib  beruvchining  yuqori  harorati  uning  xususiyatlari  inobatga 
olinib,  suyultirilgan  xlor  bug‘lantiruvchilarini  tayyorlash  konstruksiyasi  va 
mustahkamlik xarakteristikalari bilan belgilanadi. 
Rezervuar,  idish,  yig‘uvchilardan  gaz  holatidagi  xlor  foydalanish  uchun 
olingan kunlik idishlar sifatida foydalanishga yo‘l qo‘yilmaydi. 
Temir  yo‘l  vagon-sisternasidan  gaz  holatidagi  yoki  suyultirilgan  xlor 
foydalanish uchun olingan kunlik idishlar sifatida foydalanishga yo‘l qo‘yilmaydi. 
Suv  pardasi  bilan  gaz  holatidagi  xlor  bulutini  mahalliylashtirish  tizimi 
korxonaning boshqa ehtiyojlari uchun ketadigan eng ko‘p suv sarfini inobatga olgan 
holda xlorning chiqishini likvidatsiya qilish uchun yetarli bo‘lgan vaqt mobaynidagi 
uzluksiz  ish  hisobidan  kelib  chiqqan  holda  kerakli  suv  zaxirasi  bilan  ta’minlanishi 
lozim. Changlatuvchilar, gidrantlar soni, ularning joylashuvi va talab qilinadigan suv 
zaxirasi loyihada aniqlanadi va asoslanadi. 
Suyultirilgan xlorning oqib ketishini ko‘pikdan foydalanib mahalliylashtirish 
tizimida kimyoviy jihatdan xlor uchun neytral bo‘lgan ko‘pikdan foydalanish ko‘zda 
tutilishi lozim.