Navoiy davlat konchilik instituti nukus filiali

AMALIY MASHG’ULOTLAR
 
 
1-Amaliy mashg’ulot 
Mavzu: Anorganik suyuq kislota va ishqorlardan foydalanishda xavfsizlik 
qoidalari 
“Anorganik suyuq kislota va ishqorlardan foydalanishda xavfsizlik qoidalari”, 
tashkiliy-huquqiy  va  mulkchilik  shaklidan  qat’iy  nazar,  quyidagi  xavfli  moddalar 
ishlatiladigan xavfli ishlab chiqarish obyektlaridan foydalanuvchi barcha korxona va 
tashkilotlarga joriy etiladi: 
anorganik  ishqorlar  —  massaning  20%  va  undan  yuqori  konsentratsiyadagi 
litiy oksidi (LiOH) gidrati, natriy oksidi (NaOH) gidrati, kaliy oksidi (KON) gidrati; 
anorganik  kuchli  kislotalar  —  xomashyo,  reagentlar  sifatida  ishlatiladigan, 
massaning  15%  va  undan  yuqori  konsentratsiyadagi  sulfat  kislota  (H
2
SO
4
),  azot 
kislota  (HNO
3
),  xlorid  kislota  (HC1),  plavik  kislota  (HF),  xlor  kislota  (HCIO
4
)  va 
boshqa kislotalar; 
ko‘rsatilgan  ishqor  va  kislotalarni  (tarasining  turidan  qat’iy  nazar)  tashish, 
saqlash, quyish va to‘kish bilan bog‘liq obyektlar. 
1. Anorganik kislota va ishqorlar ishlatiladigan portlash-yong‘in xavfi bo‘lgan 
ishlab  chiqarishlarda  mazkur  Qoidalar  “Portlash-yong‘in  xavfi  bo‘lgan  kimyo,  neft 
kimyo va neftni qayta ishlash korxonalari uchun umumiy portlash-yong‘in xavfsizligi 
qoidalari” bilan bir qatorda amal qiladi. 
2.  Ushbu  Qoidalarning  talablari  sinil  kislota  ishlatiladigan  ishlab 
chiqarishlarga joriy etilmaydi. 
3.  Kislota  va  ishqorlar  o‘yuvchi,  ya’ni  zararli  yoki  buzuvchi  (teri,  ko‘z  va 
shilliq  pardalarda  shish,  kuyish,  dag‘allashish)  ta’sir  ko‘rsatadigan  moddalar 
hisoblanadi. 
Kislotalar  (xlorid,  sulfat,  azot,  plavik  va  h.),  konsentratsiyalangan  ishqor 
eritmalari  (o‘yuvchi  natr,  o‘yuvchi  kali  va  h.),  ammiak  eritmalari  teriga  tekkanda 
kimyoviy kuyish sodir bo‘ladi. Quruq holdagi ishqor teriga tekkanda uni kuydiradi. 
4.  Faoliyat  ko‘rsatayotgan  ishlab  chiqarishlarni  mazkur  Qoidalarga 
muvofiqlashtirish  tartibi  va  muddatlari  anorganik  suyuq  kislota  va  ishqorlar 
ishlatiladigan  ishlab  chiqarish  obyektlaridan  foydalanuvchi  tashkilotlar  tomonidan 
har qaysi konkret holatda o‘rnatilgan tartibda belgilanadi. 
5.  Ushbu  Qoidalarning  talablari  joriy  etiladigan  tashkilotlarda  quyidagilar 
bo‘lishi kerak: 
xavfli  ishlab  chiqarish  obyektlaridan  foydalanishga  doir  faoliyatni  amalga 
oshirish uchun ruxsatnoma (litsenziyalar); 
xavfli ishlab chiqarish obyektlarida texnik qurilmalarni, shu jumladan xorijda 
ishlab chiqarilgan, qo‘llash uchun ruxsatnoma; 
xavfli  ishlab  chiqarish  obyektidan  foydalanishda  zarar  yetkazilganlik  uchun 
javobgarlikni sug‘urtalash to‘g‘risida shartnoma; 
xavfli  ishlab  chiqarish  obyektlarining  davlat  reyestrida  ro‘yxatdan 
o‘tkazilganligi to‘g‘risida hujjatlar; 
xavfli ishlab chiqarish obyektlarini qurish, kengaytirish, rekonstruksiya qilish, 
texnik qayta jihozlash, konservatsiya qilish va tugatish uchun loyiha hujjatlari; 

---

 
xavfli  ishlab  chiqarish  obyektlarida  ishlarni  xavfsiz  olib  borish  qoidalarini 
belgilab beruvchi normativ huquqiy va normativ texnik hujjatlar; 
rezervuarlar,  texnologik  uskunalar,  quvurlar,  armaturalar,  saqlovchi 
qurilmalar, nazorat, boshqaruv tizimlari asboblari, bino va inshootlarning pasportlari 
va boshqa foydalanish hujjatlari. 
6. Aniq xavfli ishlab chiqarish obyektining sanoat xavfsizligi deklaratsiyasini 
ishlab  chiqish  zaruriyati  O‘zbekiston  Respublikasi  “Xavfli  ishlab  chiqarish 
obyektlarining  sanoat  xavfsizligi  to‘g‘risida”  gi  Qonunining 
19-moddasi
  talablariga 
muvofiq belgilanadi. 
7.  Xavfli  ishlab  chiqarish  obyektida  sanoat  xavfsizligi  talablariga  rioya 
qilinishi  ustidan  ishlab  chiqarish  nazorati  to‘g‘risidagi  nizom  obyektdan 
foydalanishning o‘ziga xos jihatlarini hisobga olgan holda ishlab chiqiladi. 
8.  Avariya  vaziyatlarini  lokallashtirish  va  bartaraf  etish  rejasi  (AVLBR) 
“Korxonalarning  portlash-yong‘in  va  portlash  xavfi  bo‘lgan  obyektlarida  avariya 
vaziyatlarini  lokallashtirish  va  bartaraf  etish  rejalari  (AVLBR)ni  ishlab  chiqish 
bo‘yicha tavsiyalar” (RPA-94 30.09.94 y.)ga muvofiq ishlab chiqiladi. 
Ishlab  chiqarish  nazorati  to‘g‘risidagi  nizom  va  AVLBR  tashkilot  rahbari 
tomonidan o‘rnatilgan tartibda tasdiqlanadi. 
9.  Yangi  ishlab  chiqarishlarni  foydalanishga  qabul  qilish  va  faoliyat 
ko‘rsatayotganlaridan  foydalanish  o‘rnatilgan  tartibda  kelishilgan  va  tasdiqlangan 
loyiha va texnologik hujjatlar bo‘lgan taqdirdagina amalga oshiriladi. 
10.  Har  qaysi  ishlab  chiqarish  uchun  texnologik  reglament  ishlab  chiqiladi, 
kelishiladi  va  tasdiqlanadi.  “Sanoatkontexnazorat”  davlat  inspeksiyasi  nazorati 
ostidagi,  anorganik  suyuq  kislota  va  ishqorlar  ishlatiladigan  ishlab  chiqarish 
obyektlari uchun reglamentlarni ishlab chiqish, ro‘yxatdan o‘tkazish tartibi, ularning 
amal qilish muddati, shuningdek mazmuni o‘rnatilgan tartibda belgilanadi. 
11. Texnologik sxemaga, apparat  jihozlariga, nazorat, aloqa, xabar berish va 
avariyaga qarshi avtomatik himoya tizimlariga o‘zgartirishlar kiritish loyiha va texnik 
hujjatlarga  loyihani  ishlab  chiqqan  yoki  shunga  o‘xshash  obyektlarni  loyihalashga 
ixtisoslashgan  tashkilot  bilan  kelishilgan  o‘zgartirishlar  kiritilgandan  so‘ng  loyiha 
hujjatlari  bo‘yicha  o‘rnatilgan  tartibda  tasdiqlangan  sanoat  xavfsizligi 
ekspertizasining  ijobiy  xulosasi  bo‘lgan  taqdirdagina  amalga  oshirilishi  mumkin. 
Kiritilgan  o‘zgartirishlar  butun  texnologik  tizimning  ish  qobiliyati  va  xavfsizligiga 
salbiy ta’sir ko‘rsatmasligi kerak. 
12.  Anorganik  suyuq  kislota  va  ishqorlar  ishlatiladigan  ishlab  chiqarish 
obyektlarida  tajriba  ishlarini  bajarish,  texnik  qurilmalar,  avtomatlashtirilgan 
tizimlarning  tajriba  namunalarini  sinovdan  o‘tkazish  o‘rnatilgan  tartibda  amalga 
oshiriladi va rasmiylashtiriladi. 
13. Ishlab chiqarish travmatizmi holatlari O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar 
Mahkamasining  06.06.97  yildagi  286-sonli  qarori  bilan  tasdiqlangan  “Ishlab 
chiqarishdagi  baxtsiz  hodisalarni  va  xodimlar  salomatligining  boshqa  xil 
zararlanishini tekshirish va hisobga olish to‘g‘risidagi 
nizom
”ga muvofiq komissiya 
tomonidan tekshiriladi. 
14. “Sanoatkontexnazorat” davlat inspeksiyasining hududiy organlari nazorati 
ostidagi obyektlarda baxtsiz hodisalarga olib kelmagan avariya sabablarini tekshirish 

---

 
o‘rnatilgan  tartibda  “Sanoatkontexnazorat”  davlat  inspeksiyasi  sohaviy  inspeksiya 
vakili boshchiligidagi maxsus komissiya tomonidan amalga oshiriladi. 
15.  Anorganik  kislota  va  ishqorlar  ishlatiladigan  ishlab  chiqarish  sexlari, 
uchastkalari  va  tashqi  qurilmalarning  xavfli  zonalarida  ko‘rinarli  joylarda  davlat 
standartlariga muvofiq tayyorlangan xavfsizlik belgilari osib qo‘yiladi. 
16.  Operatorlarning  ish  joylarida  quvurlar,  bloklar  o‘rtasidagi  va  bloklar 
ichidagi  armaturalar,  nazorat,  o‘lchov  va  avtomatlashtirish  funksional  sxemalari 
belgilangan  ishlab  chiqarish  texnologik  sxemasi osib  qo‘yiladi.  Apparatlar (idishlar) 
sex  texnologik  sxemasida,  loyihada  va  reglamentda  bir  xil  raqamlanishi  va 
uskunalarga tushirilgan raqamlarga to‘g‘ri kelishi kerak. 
17.  Anorganik  kislota  va  ishqorlar  ishlatiladigan  yangi  qurilayotgan  ishlab 
chiqarish  obyektlari  seliteb  zona,  hududning  seysmikligi  hamda  boshqa  tabiiy  va 
texnogen  omillarning  ta’sirini  hisobga  olgan  holda  qurilish  me’yorlari  va  qoidalari 
talablariga muvofiq joylashtirilishi kerak. 
Tanaffus berish vaqti va uning aniq muddati ichki mehnat tartibi qoidalarida, 
smena  grafiklarida  yoki  xodim  bilan  ish  beruvchi  o‘rtasidagi  kelishuvga  binoan 
belgilab qo‘yiladi. 
Ishlab  chiqarish  sharoitiga  ko‘ra  dam  olish  va  ovqatlanish  uchun  tanaffus 
berish mumkin bo‘lmagan ishlarda ish beruvchi xodimga ish vaqtida ovqatlanib olish 
imkoniyatini ta’minlashi shart. Bunday ishlarning ro‘yxati, ovqatlanish tartibi va joyi 
ichki mehnat tartibi qoidalarida belgilab qo‘yiladi.