16
MAVZU 5
O’QUV JARAYONLARNI ILMIY ASOSDA TASHKIL ETISH
Reja
1. Ta'lim jarayonini tashkil etish.
2. Ishchi o’quv reja.
3. O’quv dasturlari.
4. Kalendar reja.
Hozirgi vaqtda oliy maktab tizimida muhim tarixiy vazifani amalda to’laroq hal etish
mamlakatimiz xalk xo’jaligini yuqori malakali va bilimdon mutaxassislar yetkazib berish masalasi
hal etilmoqda. Bu soxada mutaxassislar tayyorlashni rejalashtirishda yaxshi tajribalar ortirilgan,
xozir xalk xo’jaligini fan madaniyat va sanoat mutaxassislari bilan ta'minlash rejali ravishda
amalga oshirilmoqda.
Oliy ta'lim xalq xo’jaligining o’sib borayotgan talabini va kelajagini xisobga olib ish
ko’rmoqda. Buning uchun oliy o’quv yurtlarining professor-o’qituvchilari jamoasi ta'limning to’rt
shartiga:
- o’z fanini a'lo darajada bilish;
- o’z kasbini jondan sevish va talabalarda ham shu fanga muhabbat uyg’otish;
- sinab ko’rish va amaliy ishlarni xozirgi davr talablari asosida uyushtirish;
- chukur bilimga ega bo’lishga rioya qilib kelmoqdalar.
Endigi asosiy vazifa tayyorlanayotgan mutaxassislarning sifatini yanada yaxshilashga, ularni
ijodiy fikrlovchi va tashabbuskor mutaxassislar qilib tarbiyalashga erishishdan iboratdir. Bu o’z
navbatida talabalarga ta'lim berishni tubdan yaxshilash va ularga zamon talablari darajasida tarbiya
berishni talab qiladi.
Talabalar oliy o’quv yurti dargoxiga qadam qo’yishlari bilan o’zlari tanlagan soxalari,
mutaxassisliklari bo’yicha fanlarning sirlarini sabr-toqat va matonat bilan o’zlashtiradilar. Bunda
auditoriyalarda o’tiladigan ma'ro’zalar va amaliy mashg’ulotlarda faoliyat ko’rsatish hamda
mustaqil ishlashni to’g’ri uyushtira olish hal qiluvchi ahamiyatga ega bo’ladi. Talaba uchun har bir
daqiqa g’animatdir.
Oliy o’quv yurtlarining o’quv -tarbiya ishlaridagi asosiy kamchilik sifatida ulgurmovchilik
ko’zga tashlanadi. Chunki ayrim talabalar o’z qobiliyatlariga mos keluvchi kasbni to’g’ri tanlay
olmasdan tasodifiy ravishda oliy yurtlarga joylashib qolib, so’ngra o’qishni tashlab ketishiga
majbur bo’ladilar yoki bir amallab bitiradilar. So’ngra ular belgilangan joyga ishga bormasdan,
yengil ishlarga o’zlari uradilar.
Ayrim abuturiyentlar oliy o’quv yurtlarga kirganlaridan keyin o’qituvchilar, yaxshi
o’qiydigan talabalar yordamida, o’qishni yaxshi davom ettiradilar.
Hozirgi vaqtda professor – o’qituvchilar o’quvchi va talabalarning o’quv jarayonini
jadallashtirish borasida katta ishlarni amalga oshirilmoqda. Lekin bular muhim ishlarning
boshlanishidir.
Hamma ishni, jumladan, o’quv jarayonini ham ilmiy asosda tashkil etish murakkab bir
jarayon bo’lib, uni amalga to’la oshirish uchun fan va texnikadagi so’nggi yangiliklar bilan
muntazam ravishda tanishib borish, ishlab chiqarish, madaniyat, san'at va ularning kelajak
taraqqiyoti bilan bevosita qiziqish, o’quv -metodik va texnika vositalaridan foydalanishni
takomillab borish, o’qish protsessini to’g’ri rejalashtirish, ilmiy-pedagogik mutaxassislarni
17
malakasini oshirib borish, mutaxassislardan o’rinli foydalanish, talabalarning ish sharoiti, dam olish
va har xil jamiyat ishlariga ishtirokini mukammallashtirib borish kabilarini o’z ichiga oladi.
O’quv jarayonini boshqarishning samaradorligi uning qanchalik to’g’ri va oqilona
rejalashtirilganligi bilan o’lchanadi. Buni to’g’ri hal etishda o’qish jarayonining grafik jadvallari bir
muncha yengillik tug’dirishi mumkin.
O’quv jarayonini muvaffaqiyatli va yaxshi tashkil etishda o’qituvchi va talabalarga mehnat
faoliyatlarini chuqur o’rganish muhim ahamiyatga ega.
O’quv jarayonini ilmiy asosda tashkil etishda, uning psixologik-fiziologik tomonini tahlil
qilish muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki, ma'ro’za va amaliy mashg’ulotlarni o’zlashtirishda
talabalarning mehnat faoliyatini oshirish, fikrlash xususiyatlarining qay darajada ekanligini, bunga
muvofik ravishda sarf bo’ladigan mexnat aloqasini tuzishda, o’quv rejasini tuzishda va ulardagi
fanlarni dars jadvallariga joylashtirishda har tomonlama uylab ish yuritish maksadga muvofiqdir.
O’qitish jarayonining fiziologik asosi sifatida reflekslar va ma'lumotlar tizimlaridan, oliy
nerv faoliyati haqidagi ta'limotdan foydalaniladi. Oliy nerv faoliyati haqidagi ta'limotga ko’ra,
kishida ruhiy o’zgarish va tashqi muhim natijasida yuz bergan va ichki faoliyat bilan bog’lik
bo’ladi. Reflesk shartli va shartsiz deb ikki turga bo’linadi. Shartli refleks odam va xayvonlarga
xosdir. Ularda doimiy ravishda ta'sir va javob reaktsiya mavjud bo’ladi. Shartli refleks bilan shartsiz
refleks o’zaro bog’lik bo’lib, shartli reflekslar shartsiz reflekslar asosida paydo bo’ladi. O’quv
jarayonida so’zning, nutqning va tilning ma'nosi va ahamiyati g’oyat kattadir. Talabalar so’zlar,
belgilar va formulalar yordamida murakkab ilmiy tushunchalarni o’rganadilar. Shunday ekan, o’quv
jarayonini ilmiy asosda tashkil etish muhim va zarurdir.
Do'stlaringiz bilan baham: 
