Navoiy davlat konchilik instituti "elektr energetikasi" kafedrasi

3.Atom energiyasi. Boshqa energiya zaxiralari. SHamol energiyasi.
Quyosh nurining energiyasi 
Atom energiyasi. 1990 yilga kelib dunyoning 20 ta davlatdagi atom elektr 
stansiyalarning (AES) umumiy quvvati 140500 MVt ga teng bo‗ldi. 2010 yilga kelib 
ularning quvvati taxminan 900-100 ming MVt bo‗lishi kutilmoqda. 
Ilm va muhandislik fikri hozirda yangi energiya turi, boshqariladigan 
termoyadro sintezi ustida ishlamoqda. Bunda dengiz suvidagi vodorod izotoplaridan 
foydalaniladi. Sintez reaksiyasi natijasida 1 kg gazsimon deytriydan 10000 tonna 
ko‗mirni yoqgandagi energiyaga teng energiya olinadi. Termoyadro sintezidan 
radioaktiv chiqindilar chiqmasligi ham hozirda kelajak energiyasini olish yo‗lida bir 
qancha texnik muammolar mavjud. 
Boshqa energiya zahiralari. Yirik energiya zahiralarining manbalari (quyosh, 
shamol, geotermal energiyasi kabi) talabsiz qolmoqda. 
SHamol energiyasi er sharida yiliga 175-220 ming TVt

soatni tashkil etadi, 

---

uning quvvati esa (20-25) 

10
9
kVt. Bu taxminan dunyodagi energiya sarfidan 2,5 
marotaba ortiq. Lekin bu energiyani 5% dan foydalanish mumkin, hozirgi davrda 
bundan ham kam ishlatilmoqda. 
Quyosh nurining energiyasi, insoniyat foydalanishi mumkin bo‗lgan eng katta 
manba. Quyosh energiyasining er yuziga yo‗naltirilgan oqimi 1,2

10
14
tonna shartli 
yoqilg‗iga teng. Boshqa yulduzlar kabi quyosh ham o‗ta qizigan gaz hisoblanadi. 
Uning tarkibi 82% vodorod, 17% geliy va 1% boshqa unsurlardan tashkil topgan. 
Quyoshning markazida shunday yuqori bosimli soha mavjudki, u erda harorat 15-20 
mln.°S-ni tashkil etadi. Quyosh energiyasidan foydalanishning eng katta 
muammolaridan biri shundan iboratki, energiyaning eng ko‗p qismi yozda tushadi, 
energiyaga eng katta talab esa qish faslida to‗g‗ri keladi. 
Er sharida anchagina geotermal energiya zahiralari mavjud. Bu energiya 
behisob va undan kelajakda foydalanish ancha samarali. Radioaktiv unsurlarning 
emirilish natijasida, er koinotga uzluksiz o‗z issiqligini etkazib turadi. 
Geotermal suv bir qancha mamlakatlarda isitish va issiq suv bilan ta‘minlash 
uchun ishlatiladi. Islandiya poytaxti Reykyavik shahri to‗liq er osti issiq suvi hisobiga 
isitiladi. Katta hajmlardagi issiqlik ta‘minotida termal suvlardan Avstraliya, YAngi 
Zellandiya va Italiya kabi mamlakatlarda foydalaniladi. 
Zamonaviy texnika va texnologiyalar tiklanadigan energiya manbalardan 
foydalanish istiqbollarini ochib bermoqda. Ilmiy va amaliy ishlarni shu yo‗nalishga 
yo‗naltirish, organik yoqilg‗i iste‘molini kamaytirishga yordam beradi.