Navoiy davlat konchilik instituti "elektr energetikasi" kafedrasi

Energetika resursi deb – 
tabiiy yoki sun`iy faollashgan har qanday energiya 
manbaiga aytiladi. Energiya resurslari – hozirgi vaqtda ishlatilayotgan yoki kelajakda 
ishlatilishi mumkin bo‘lgan energiya tashuvchilardir. 
Yoqilg‟i-energetika resurslari (YOER)
– bu material ob`ekt bo‘lib, unda inson 
tomonidan amaliy foydalanishga yaroqli energiya to‘plangan. 
Bu majmuaga yoqilg‗i (yoqilg‗ini qazib olish va unga ishlov berish), 
elektroenergetika hamda kimyo sanoatlari kiradi. Elektr energiya ishlab chiqarish va 
undan foydalanish mamlakat iqtisodiyoti yuksalishining muhim omili hisoblanadi. 
Olimlar quyosh, shamol, geotermal, issiq buloqlar energiyasi kabi bitmas-tuganmas 
energiya manbalaridan keng miqyosda foydalanish yo‗llarini izlamoqda. 
Tabiiy resurslarni, shu jumladan energetika resurslarini, o‘rganishda ularning 
ilmiy tasnifi, ya`ni xomashyo
, 
ob`ektlar va tabiiy muhit hodisalar yig‘indisini
funktsional muhimlik belgilari bo‘yicha ajratish kerak. 
Tabiiy resurslarning tasniflaridan biri – bu tugallanish belgisi bo‘lib, unga 
muvofiq energetika resurslarini tugallanadigan va tugallanmaydiganlarga bo‘linadi 
(5.1-Rasm). O‘z navtabatida, tugallanadiganlar tiklanuvchi va tiklanmaydigan 
bo‘lishi mumkin. Tiklanuvchilarga tabiat (er, o‘simliklar, xayvonlar va h.k.) 
tomonidan tiklanadigan rusurslar kiradi, tiklanmaydiganlarga – ilgari tabiatda 
to‘plangan lekin, yangi geologik sharoitlarda hosil bo‘lmaydigan resurslar (neft, 
ko‘mir va boshqa er osti zaxiralari) kiradi. Tugallanmaydiganlariga kosmik, iqlimiy, 
suv resurslari kiradi. 
Energiya resurslarining barcha turlaridan Quyosh energiyasi muhim ahamiyatga 
ega. Energiya resurslarining barcha turlari Quyosh energiyasini tabiiy o‘zgartirish 
natijasidir. Ko‘mir, neft, tabiiy gaz, torf, yonuvchi tog‘ jinslari va o‘tinlar – bu 
o‘simliklar tomonidan olingan va o‘zgartirilgan quyoshning nurli energiyasi 

---

zaxiralaridir. Surat sintezi (fotosintez) reaktsiyasi jarayonida atrof-muhitning 
noorganik elementlaridan, ya`ni, suv (N
2
O) va karbonot angidrit gazi SO
2
lardan 
quyosh nuri ta`sirida o‘simliklarda asosiy elementi uglerod(S) bo‘lgan organik modda 
hosil bo‘ladi. Million yillar o‘tgandan so‘ng, ma`lum geologik davrda, bosim va 
harorat rejimi ta`sirida, qotib qolgan o‘simliklardan asosini oldin o‘simliklarda 
yig‘ilgan uglerod tashkil etadigan organik energetik resurslar hosil bo‘ladi va bu erga 
tushayotgan quyosh energiyasining aniq miqdori natijasida amalga oshadi. Suv 
energiyasi ham suvni bug‘lantiradigan va bug‘ni atmosferaning yuqori qatlamlariga 
ko‘taradigan quyosh energiyasi hisobiga hosil bo‘ladi.