Navoiy davlat konchilik instituti "avtomatlashtirish va boshqaruv" kafedrasi

Бевосита ўзгартирадиган датчиклар
. Бевосита ўзгартиргич датчикка 
мисол бўлиб, 
тензодатчик 
(3.1,а-расм) ҳисобланади. Улар, деталлар юза-сидаги 
деформациялар ва механик кучланганликларни ўлчашга ишлати-лади. 
Тензодатчикни П шаклида юқори солиштирма қаршиликка ва кичик диаметрга 
(0,006-0,020мм)эга(константан)симдантайёрлашади.Симнизичватенг 
сиртмоқ 
кўринишида, 
ин
гичка 
қоғоз варақлари орасида жойлаштириб, уларни 
елимлашади. 
Сим 
учларимлмаирсгаси пайвандла-ниб,
улар ёрдамида 
тензодатчик ўлчагич схемага уланади. Тензодатчик детал
юзасигамаҳкам 
ёпиштирилади ва 
у 
билан бирга деформацияланади. қаршиликнинг нисбий 
ўзгариши 
R
/
R
, деформацияга 
l/l
ва детал юзасини кучлан-ганлигига 
пропорционалдир, 

---

R
k
l 
R 
l 
ундаги 
k
-ўзгармас миқдор. 
Демак, тензодатчикда механик катталик (деформация), бевосита электр 
(қаршилик) миқдорга айлантирилади. 
Констукцияси бўйича, 
термо (иссиқлик) датчиклар 
ҳам соддадир. Уларда 
ҳарорат кучланишга (термопараларда) ёки қаршилик (термоқарши-ликларда) 
ўзгаришига айлантирилади. Термоқаршиликлар (3.1,б-расм) пўлат, никел ёки 
платинали симлардан тайёрланади, чунки уларнинг қар-шилиги ҳароратга 
боғлиқдир. Ҳароратни ўлчаш учун, магнитавий ва диэлектрик ўтказувчанлиги 
иссиқликка сезгир бўлган ферритлар ва кон-денсаторлар ишлатилади. 
Термосезгир диод ва тиристорларда, кремний кристаллидаги 
p-n
ўтишдаги 
ўтказувчанликни ҳароратга боғлиқлик хусу-сиятидан фойдаланишади. 
3,1-расм. Қаршиликдатчиклари 

---

Қаршилик датчиклари 
гуруҳига, кенг тарқалган реостатли датчик (3.1,
в 
- 
расм) киради. Улар механизмларнинг чизиқли силжишини тегишли 
R
қар- 
шиликни ўзгаришига айлантиради. 
D
сурилгични 
х 
масофага силжитганда, 
реостатни 
R
қаршилиги пропорционал равишда ўзгаради. 
Индуктив датчикларда
ўлчанадиган миқдор, индуктивликни ўзгариши-га 
айлантирилади. Масалан: ферромагнит материал
h
қалинлигини
датчик(3.2,
а
- 
расм) 
ўлчайди. 
Агар 
h 
қийматиортибборса,ундаҳавотирқиши кичраяди, 
натижада О чўлғамни индуктивлиги ортиб, ўлчагич схема буни қайд этади.