Navoiy Davlat Konchilik institute ―Konchilik‖ fakulteti

Fizik nurash 

Fizik  nurashning  asosiy  faktori,  tog‘  jinslari  va  ularni  tashkil  etuvchi  minerallar  xajmini  keskin 

o‘zgarishiga  sabab  bo‘luvchi  temperatura  hisoblanadi.  Bu  nomuvofiqlik  jinslarning  darz  ketishi,  yoriq 

bo‘laklarga  ajralishi  va  keyinchalik  ularni  maydalanishiga  olib  keladi.  Agar  jins  yoriqlariga  suv  kirib,  bu 

---

yerda suv  muzlab  qolsa, u xolda fizik  nurash  yana xam tezlashadi. Suvning takror  muzlab  erib turishi bilan 

bog‘liq bo‘lgan fizik nurash sovuqdan nurash deb ataladi. Fizik nurash natijasida qattiq jinslar mayda-mayda 

bo‘lib ketadi, xatto zarrachalar 0,01mm  gacha yetadi.  Nurash xodissasi jinslarning  kristalli  va  qatlamlarning 

darzli bo‘lishiga xam bog‘liq. Tog‘ jinsida darz qancha ko‘p bo‘lsa, u shuncha tez yemiriladi. Mexanik nurash 

asosan  tashqi  sabablar  yordamida  yuz  beradi.  Yer  yoriqlariga,  mineral  va  tog‘  jinslari  orasiga  kirib  qolgan 

suvning xarorati pasayib, bu yerda suv muzlaydi, suv muzlashi bilan muz kengayib, jinslarni yorib yuboradi. 

Bundan  tashqari,  yer  yuzasi  qanday  shakl  bo‘lishidan  qat'iy  nazar,  o‘simlik  bilan  qoplangan. 

O‘simliklarning  ildizlari  tog‘  jinslari  orasiga  yorib  kirib,  ularni  bo‘laklarga  ajratadi,  darzlarni  kengaytiradi. 

Chirigan ildizlardan o‘tgan suv yer ostida muzlab, darzlarni kengaytiradi. Yer ichki qismida yashovchi qurt va 

chuvalchanglar gil xamda loyssimon jinslar orasida juda ko‘p miqdorda g‘ovaklar hosil qiladi, ularning fizik 

va ximik xususiyatlarining o‘zgarishiga olib keladi.