Navoiy davlat konchilik inistituti Energo-mexanika fakulteti Energetika yo`nalishi 25cb-20e

Navoiy davlat konchilik inistituti

Energo-mexanika fakulteti

Energetika yo`nalishi 25cb-20e

2-bosqich talabasi Achilov Sardorning

Issiqlik atom elektr stansiyasi fanidan

MUSTAQIL ISHI

Mavzu: Atom elektrostansiyasi reaktorlari. Reaktor texnalogiyasida eng keng tarqalgan yoqilg`I kompazitsiyalari

Bajardi: Achilov Sardor Dilmurodovich

Tekshirdi:_________________________

2021-yil

Reja:

1. Atom elektrostansiya reaktorlari

2. Reaktor texnalogiyasi

3. Yoqilg`i kompazitsiyalari

4. Xulosa

5. Foydalanilgan adabiyotlar

1. Atom elektr stansiyasi (AES) — Texnologik sxemasi jihatidan issiqlik elektr stansiyalari turiga kiruvchi elektr stansiya. Oddiy issiqlik elektr stansiyalari (TES)da koʻmir, neft, qoramoy (mazut) va gaz yoqilsa, Atom Elektr Stansiyasida yoqilgʻi sifatida uran ishlatiladi. Atom Elektr Stansiyasining asosiy qismi atom qozoni, yaʼni atom reaktori. Atom Elektr Stansiyasida, koʻpincha, atom reaktorlarining. 4 tipi qoʻllaniladi: 1) Suv-suvli (bunda susaytirgich moda oʻrnida ham, issiqlik eltuvchi modda oʻrnida ham oddiy suv ishlatiladi); 2) Grafit-suvli (suv — issiklik eltuvchi, grafit esa susaytiruvchi boʻladi); 3) Ogʻir suvli (oddiy suv issiqlik eltuvchi, ogʻir suv esa susaytiruvchi); 4) Grafit-gazli (gaz — issiqlik eltuvchi, grafit — susaytiruvchi). Zamonaviy atom energetikasida asosan uran235 dan foydalaniladi. Uning tabiiy zaxirasi unchalik katta emas, organik yoqilgʻining esa atigi 10 % ini tashkil kiladi. Bu miqdor atom energetikasini yoqilgʻi bilan uzoq vakdtacha taʼminlay olmaydi. Yadro yoqilgʻisi sifatida qoʻllaniladigan plutoniy-239 va uran-233 olish uchun xom ashyo hisoblanadigan uran-238 bilan toriy-232 ning zaxirasi yer bagʻrida yetarli miqdorda. Bu yadro yoqilgʻilari yerdagi energetik resursni taxminan. 1000 baravar oshiradi. Hozirgi yoqilgʻi ishlab chiqaradigan koʻpaytiruvchi atom reaktorlarida yoqilgʻi miqdorini ishlash jarayonida orttirish mumkin. Masalan, ikki marta koʻpaytirish uchun taxminan. 10 yilgacha vaqt kerakligi maʼlum. Demak, odamzod atom yoqilgʻisisiz qolmaydi.Atom energiyasi xalqaro agentligining xabar berishicha, 1985-yil oxirida dunyoning 26 mamlakatida atom elektr stansiyalarida umumiy quvvati 248577 MVt boʻlgan 374 reaktor ishlab turgan. Shulardan umumiy quvvati 77851 MVT boʻlgan 93 reaktorli AQSH birinchi oʻrinda, qolganlari esa Fransiya (37533 MVT), sobiq SSSR (26803 MVT), Yaponiya (23665 MVT), sobiq GDR (16429 MVT) va Angliya (10120 MVT). Dunyoning koʻplab boshqa mamlakatlarida ham Atom Elektr Stansiyasilar ishlab turibdi. Hozirgi vaqtda xalq xoʻjaligining elektr energiyasidan foydalanmaydigan biror sohasini topish qiyin. Shuning uchun elektr energiyasi ishlab chiqarish yildan yilga ortib bormoqda. Masalan, 1980-yilda dunyoda ishlatilgan elektr energiyasining 5,6 %, 1985-yilda — 10,8 % va 1988-yilda-27 % Atom Elektr Stansiyasilarda ishlab chiqilgan.

Taqqoslash uchun 1987-yil AQSH ishlatgan energiyasining 19 %, Buyuk Britaniyada 19 %, Yaponiyada 30 %, GFRda 34 %, Fransiyada 76 % Atom Elektr Stansiyasilarda ishlab chiqilgan. Lekin 1986-yil aprelda Chernobil (sobiq SSSR) Atom Elektr Stansiyasida boʻlib oʻtgan katta avariya butun dunyo Atom Elektr Stansiyasilar kurilishi rejalarini buzib yubordi. AQSHda qurilish ishlari sekinlashtirildi, Skandinaviya mamlakatlarida esa butunlay toʻxtaldi. Ammo yer yuzidagi energiya manbalari hisoblanmish — neft, gaz, koʻmir zaxiralari cheklanganligidan Atom Elektr Stansiyasilarni takomillashtirishdan boshqa iloj yoʻq. Atom energiyasi manbai uran va toriyning yer yuzidagi zaxiralari dunyo xalqlarining energiyaga boʻlgan talabini bir necha ming yillar davomida qondirib turish uchun yetarlidir. Kelajakda Atom Elektr Stansiyasilar yetarli darajada rivojlanadi va dunyo mamlakatlarining umumiy energetika balansida yetakchi oʻrinni egallaydi

Yadro reaktorining yaratilish tarixi Birinchi yadro reaktori unchalik uzoq bo'lmagan 1942 yilda ishga tushirilgan. Bu Fermi boshchiligida AQShda sodir bo'ldi. Ushbu reaktor "Chikago o'rmoni" deb nomlangan. 1946 yilda Kurchatov boshchiligida birinchi sovet reaktori ishga tushirildi. Ushbu reaktorning tanasi diametri etti metrli to'p edi. Birinchi reaktorlarda sovutish tizimi yo'q edi va ularning quvvati minimal edi. Aytgancha, sovet reaktori o'rtacha 20 vatt quvvatga ega edi, Amerikada esa atigi 1 vatt edi. Taqqoslash uchun: zamonaviy quvvat reaktorlarining o'rtacha quvvati 5 Gigavattni tashkil qiladi. Birinchi reaktor ishga tushirilgandan o'n yil o'tmay, Obninsk shahrida dunyodagi birinchi sanoat atom elektr stantsiyasi ochildi

Yadro (atom) reaktorining ishlash printsipi Har qanday yadroviy reaktor bir necha qismlarga ega: faol zona bilan yoqilg'i va moderator , neytron reflektor , sovutish suvi , nazorat qilish va himoya qilish tizimi ... Izotoplar ko'pincha reaktorlarda yoqilg'i sifatida ishlatiladi uran (235, 238, 233), plutoniy (239) va toriy (232). Faol zona oddiy suv (issiqlik tashuvchisi) oqadigan qozondir. Boshqa issiqlik tashuvchi suyuqliklar orasida "og'ir suv" va suyuq grafit kamroq qo'llaniladi. Agar atom elektr stantsiyasining ishlashi haqida gapiradigan bo'lsak, u holda issiqlik ishlab chiqarish uchun yadro reaktoridan foydalaniladi. Elektr energiyasining o'zi boshqa turdagi elektr stantsiyalarida bo'lgani kabi bir xil usulda ishlab chiqariladi - bug 'turbinani aylantiradi va harakat energiyasi elektr energiyasiga aylanadi

Yuqorida aytib o'tganimizdek, og'ir uran yadrosining parchalanishi paytida engilroq elementlar va bir nechta neytronlar hosil bo'ladi. Hosil boʻlgan neytronlar boshqa yadrolar bilan toʻqnashib, ularning boʻlinishiga ham sabab boʻladi. Bunday holda, neytronlar soni ko'chki kabi o'sadi. Bu erda aytib o'tish kerak neytronlarni ko'paytirish omili ... Shunday qilib, agar bu koeffitsient birga teng qiymatdan oshsa, yadroviy portlash sodir bo'ladi. Agar qiymat birdan kichik bo'lsa, neytronlar juda oz bo'ladi va reaktsiya o'chadi. Ammo agar siz koeffitsientning qiymatini saqlasangiz birga teng, reaktsiya uzoq va barqaror bo'ladi

Savol shundaki, buni qanday qilish kerak? Reaktorda yoqilg'i deb ataladigan narsada yoqilg'i elementlari (TVELax). Bu tayoqchalar bo'lib, ularda kichik planshetlar mavjud yadro yoqilg'isi ... Yoqilg'i tayoqlari olti burchakli kasetlarda ulanadi, ulardan reaktorda yuzlab bo'lishi mumkin. Yoqilg'i tayoqlari bo'lgan kassetalar vertikal ravishda joylashtirilgan, har bir yonilg'i tayoqchasi yadroga botirish chuqurligini sozlash imkonini beruvchi tizimga ega. Kassetalardan tashqari, ular orasida ham bor nazorat tayoqlari va favqulodda vaziyatlardan himoya qiluvchi tayoqlar ... Rodlar neytronlarni yaxshi singdiruvchi materialdan qilingan. Shunday qilib, nazorat majmuasi yadroda turli xil chuqurliklarga tushirilishi mumkin va shu bilan neytronlarni ko'paytirish omilini moslashtiradi. Favqulodda vaziyatlarda reaktorni o'chirish uchun mo'ljallangan favqulodda 

Yadro reaktori qanday ishga tushiriladi? Biz ishlash printsipini aniqladik, ammo reaktorni qanday ishga tushirish va ishga tushirish kerak? Taxminan aytganda, bu - uranning bir bo'lagi, ammo unda zanjirli reaktsiya o'z-o'zidan boshlanmaydi. Gap shundaki, yadro fizikasida tushuncha bor kritik massa

Kritik massa - bu zanjirli yadro reaktsiyasini boshlash uchun zarur bo'lgan parchalanuvchi moddalar massasi. Yoqilg'i tayoqchalari va boshqaruv rodlari yordamida birinchi navbatda reaktorda yadro yoqilg'isining kritik massasi hosil bo'ladi, so'ngra reaktor bir necha bosqichda optimal quvvat darajasiga keltiriladi. Ushbu maqolada biz sizga yadroviy (atom) reaktorning tuzilishi va ishlash printsipi haqida umumiy tushuncha berishga harakat qildik. Agar sizda mavzu bo'yicha savollaringiz bo'lsa yoki universitetda yadro fizikasidan muammo so'ralsa, murojaat qiling kompaniyamiz mutaxassislari... Biz, odatdagidek, o'qishdagi har qanday dolzarb muammoni hal qilishda yordam berishga tayyormiz

Atom elektr stantsiyasi - bu ishlab chiqarish uchun asbob-uskunalar va jihozlar yig'indisi bo'lgan korxona elektr energiyasi... Ushbu o'rnatishning o'ziga xosligi issiqlik hosil qilish usulida yotadi. Elektr ishlab chiqarish uchun zarur bo'lgan harorat atomlarning parchalanishi paytida sodir bo'ladi. Ko'pincha atom elektr stantsiyalari uchun yoqilg'i rolini massa soni 235 (235U) bo'lgan uran o'ynaydi. Ushbu radioaktiv element yadroviy zanjir reaktsiyasini qo'llab-quvvatlashga qodir bo'lganligi sababli, u atom elektr stantsiyalarida va yadroviy qurollarda ham qo'llaniladi