Навоий қитъалари ҳақида

 
Шоҳни аждаҳога нисбат қилиб турурким, ганж умиди ҳам андин бору ранж
бийми (хавфи, ваҳимаси) ҳам
“Жаҳон ганжиға шоҳ эрур аждаҳо”
Ки, ўтлар сочар қаҳри ҳангомида.
Анинг коми бирла тирилмак эрур,
Маош айламак аждаҳо комида.
Афсоналарга кўра катта бойлик ва хазиналарни аждаҳолар қўриқлар экан. Хазина
илинжидаги одам, албатта, аждаҳога рўпара келади. Навоий шу асосга таяниб,
аждаҳони қаҳрга кирган пайтида оғзидан ўт сочишини, яъни ваҳшатга айланишини
тасвирлайди. Хулоса шуки, кимдаким аждаҳонинг яқинида бўлса, унинг тирикчилиги
аждаҳо сочган ўтлар, оловлар ичида яшашдан иборат бўлади. Албатта, бу рамзий
тасвирдир. Унинг калити эса қитъага қўйилган сарлавҳада берилган: “Шоҳни аждаҳога
нисбат қилиб турурким, ганж умиди ҳам андин бору ранж бийми (хавфи, ваҳимаси)
ҳам”.
Навоий шеъри тўққуз байт-у, ўн бир байт, ўн уч байт
Ки, лавҳ узра қалам зийнат берур ул дурри макнундин
[1]
.
Буким, албатта, етти байтдин ўксук эмас, яъни
Таназзул айлай олмас рутба ичра етти гардундин.
Мазкур қитъани шоирнинг фахрияларидан бири дейиш мумкин. Унда, биринчидан,
шоирнинг барча ғазалларига ихчам баҳо берилган. Ҳақиқатда ҳам, шоир девонларидан
ўрин олган ғазаллардаги байтларнинг барчаси адиб кўрсатган сон билан уйғун

---

Навоий қитъалари ҳақида
[ SAVIYA.UZ ]
. Барча ҳуқуқлар ҳимояланган. Сайтдан маълумот олинганда ёки бошқа сайтларга жойлаштирилганда
сайт номи ҳаволаси билан кўрсатилиши шарт!
| 10
келади.
Шоир ўз шеърларини “дурри макнун” деб баҳолайди. Бу “яширин дур”, “яхши
сақланган дур” демакдир.
Ёзув тахтаси устида(ги қоғозда) юраётган қалам шу яширин сирлардан хабар беради.
Демак, шоирнинг кўплаб ғазаллари тўққиз, ўн бир ва ўн уч байтдан иборат. Аммо улар
етти байтдан кам (“ўксук”) эмас. Буни шоир бошқа бир ҳодиса билан қиёслайди.
Модомики, осмон (гардун) етти қаватдан иборат экан, уларнинг ҳар бир қавати учун
шоирнинг ғазаллари ўша мартабага мос ва муносибдир. Зеро, уларнинг ҳозиргача ҳам
бутун инсониятни мафтун этиб келаётгани бунинг исботидир.
“Адабиёт” (Боқижон Тўхлиев, Баҳодир Каримов, Комила Усмонова. Ўрта таълим
муассасаларининг 10-синфи ва ўрта махсус, касб-ҳунар таълими муассасаларининг
ўқувчилари учун дарслик-мажмуа. “Ўзбекистон миллий энсиклопедияси” давлат илмий
нашриёти, Тошкент–2017) дарслигидан.
[1]
 М а к н у н – яширилган, махфий.