Навоий давлат кончилик институти корхона жиҳозлари

VI БОБ МОДДА АЛМАШИНИШ УСКУНАЛАРИ


16 –маъруза

1. 
   Модда алмашиниш жараёнлари ва уларнинг турлари
   

Модда алмашиниш жараёнлари саноатда асосан бир жинсли (гомоген) ёки кўп жинсли (гетероген) системаларини ажратиш учун қўлланади. Бир фазадан иккинчи фазага бир ёки бир нечта модданинг ўтиши бундай жараёнларнинг моҳиятини ташкил қилади. Модда алмашиниш жараёнларининг ҳаракатлантирувчи кучи тарқалаётган (ўтаётган) модданинг фазадаги концентрациялари фарқидир. Саноатда қуйидаги модда ўтказиш жараёнлари қўлланилади:

Абсорбция – газ аралашмаси таркибидаги бир ёки бир нечта модданинг суюқликка (абсорбентга) ютилиши;
Ҳайдаш ва ректификация- гомоген суюқлик аралашмаларини уларнинг таркибидаги тез учувчан компонентни буғлантириб ва кейин суюлтириб ажратиб олиш;
Экстракция – бир суюқликда эриган моддани иккинчи, шу моддани яхшироқ эритиладиган ва биринчи суюқлик билан аралашмайдиган суюқлик ёрдамида ажратиш;
Адсорбция – газ буғ ёки суюқлик аралашмалари таркибидаги компонентларни қаттиқ ғовак ютувчига ютилиши;
қуритиш- қаттиқ модда таркибидаги намни буғлатиб чиқариб юбориш;
Кристаллизация – эритма таркибидаги компонентни кристаллар кўринишида чиқариб олиш;
Эритиш - қаттиқ фазанинг суюқ ҳолга ўтиши.
Қўзғалмас фазада модда ўтказишнинг жадаллигини молекуляр диффузия, харакатдаги фазада эса конвектив ўтказиш белгилайди. Ҳаракатдаги муҳитда кўп ҳолларда бу икки жараён биргаликда амал қилади. Бундай ўтказиш конвектив диффузия деб юритилади.
Модданинг бир фаза ичидан фазалар чегарасига (ёки бунинг тескариси) ўтиши модда бериш, модданинг бир фазада иккинчисига чегаравий сирт орқали ўтиши эса модда ўтказиш дейилади. Демак, битта модда ўтказиш жараёни иккита модда бериш ва модданинг чегаравий сирт орқали ўтиш жараёнларидан иборат.

2.