Nasimxon rahmonov

–енисейские памятники и тюркские эпосы. АДД, Ташкент, 
1991. 35–бет.
44
Лук. – Мифы народов мира. Том 2. М.: 1992, 76-бет. 

---

bosib olishida, donishmandlik – boshqa mamlakatlar hukmdorlariga yuborgan 
maktubi mazmunida o‗z ifodasini topgan. 
Ko‗k rang qadimgi turklar tasavvurida 
ilohiy
degan ma‘noda qo‗llanadi. Ko‗k 
rangning ―ilohiy‖ ma‘nosi ildizlari qadimgi turklarning mifologik tasavvurlariga 
borib taqaladi. Kul tigin bititoshiga ko‗k tangri O‗g‗uzning hayotida ham ko‗k 
rang muhim omil bo‗lib xizmat qiladi. Voqealar bayonida shunday lavha bor: 
―Kunlardan bir kun O‗g‗uz xoqon bir erda Tangriga yolvorayotgan edi. Qorong‗u 
tushganda, ko‗kdan bir 
ko„k nur
(ta‘kid bizniki –N.R.) tushdi‖. Ko‗k rang Tangri 
(osmon)ning rangi bilan bir. Bu o‗rinda ko‗k nur timsoli qadimgi turklar 
tasavvuridagi ilohiy nur ma‘nosini anglatadi. Ilohiy nur – yaratuvchi, olamga 
keltiruvchi ma‘nosidadir. 
―O‗g‗uznoma‖dagi muhim obrazlardan biri ko‗k yolli erkak bo‗ri obrazidir.
Ko‗k bo‗ri timsoli – qadimgi turkiy yodgorliklardagi ma‘nosini va vazifasini 
saqlagan. Mazkur bo‗ri ham Tangri (osmon)dan tushgan. SHuning uchun bo‗rining 
rangi osmon rangi bilan bir xilda. Aslida bo‗ri timsoli bu o‗rinda ahamiyatlidir. 
Qadimgi xitoy yilnomalarida turkiy qavmlarning bo‗ridan kelib chiqqani haqidagi 
afsona bor.
45
―O‗g‗uznoma‖dagi bo‗ri obrazi Kul tigin bitigtoshidagi bo‗ri 
timsolining aynan o‗zi – bir ma‘noda va bir vazifada.
Turkiy xalqlar folklorida bo‗ri obrazi an‘anaviy ravishda qadimgi turk davridagi 
bo‗rini davom ettirgan. Jumladan, boshqird xalq eposlarida ham bo‗ri obrazi 
qadimgi turk afsonalaridagi xususiyatlarini davom ettirgan. Jumladan, qadimgi 
xitoy yilnomalarida qayd etilishicha, qadimgi turk va mo‗g‗ul xalqlari bayrog‗ida 
bo‗ri kallasi tasviri tushirilgan. Ona bo‗ridan tug‗ilgan Ashin urug‗i katta iqtidor 
egasi bo‗lib, davlatni boshqarganlar. Ular qaerga borib o‗rnashsalar, o‗sha joyda 
bo‗rining tasviri tushirilgan bayroqni o‗rnatganlar va bu bilan o‗zlarining kelib 
chiqishlariga ishora qilganlar. Mo‗g‗ullar ham o‗zlarining ajdodlarini hurmatlab, 
bayroqlarida bo‗rining oltin kallasini tasvirlaganlar. Mo‗g‗ul afsonalariga ko‗ra, 
CHingizxon kul rang bo‗ridan kelib chiqqan.
46
―O‗g‗uznoma‖ so‗ngida O‗g‗uz xoqon mamlakatni o‗g‗illariga bo‗lib berish 
marosimini o‗tkazadi. Bu marosim quyidagicha tasvirlanadi: ―O‗g‗uz xoqon katta 
qurultoy chaqirdi, navkarlarini, xalqini chorladi. Hammalari kelib, kengashib 
o‗tirdilar. O‗g‗uz xoqon katta o‗rdada taxtga o‗tirib, o‗ng yoqda qirq quloch 
yog‗ochni tikka qildirdi. YOg‗ochning boshiga bir oltin tovuqni qo‗ydi, ostiga bir 
oq qo‗yni bog‗ladi. CHap tarafiga ham qirq quloch yog‗ochni tikka qildirdi. 
YOg‗ochning uchiga bir kumush tovuqni qo‗ydi. Ostiga bir qora qo‗yni bog‗ladi. 
O‗ng tarafga buzuklar o‗tirdi, chap tarafga uchuqlar o‗tirdi‖. 
Qirq quloch yog‗och –
oltin tovuq – 
oq qo‗y – 
kumush tovuq – 
45
Қ
аранг: Н.Ра
ҳ
мон. Турк хо
қ
онлиги. Тошкент, Абдулла 
Қ
одирий номидаги хал
қ
мероси нашриёти, 1993, 
…бет
46
Рахмонов Н.А. Орхоно