Nashrga ruxsat etaman

2. Mustaqil О„zbekiston Konstitusiyasining qabul qilinishi va unng 
tarixiy ahamiyati. 
3. Mustaqillik yillarida mudofaa va xavfsizlik tizimining shakllanishi 
1.
 
Bozor munosabatlariga о„tishning “о„zbek modeli” 
О‗zbekiston mustaqillikka erishgach, davlat va jamiyatning barcha sohalarida 
ulkan о‗zgarishlar rо‗y bera boshladi. ―Islohotlarning mazmuni va maqsadi, - dedi 
I.A. Karimov, - har bir О‗zbekiston fuqarosi uchun millati va e‘tiqodidan qat‘i 
nazar, shaxs sifatida о‗z qobiliyati va iste‘dodini namoyon qilishi uchun zarur 
sharoitlarni yaratishdir‖.

---

Jahon tajribasiga, qolaversa, aholining milliy-tarixiy turmush tarziga, 
mamlakatimizning о‗ziga xos xususiyatlariga asoslanib, О‗zbekiston rahbariyati 
jamiyatni isloh qilishda о‗ziga xos yondashuvlarni ishlab chiqdi. Transformatsiya 
jarayonining о‗ziga xos jihatlari bir qator omillar bilan aniqlandi. 
1980 yillarning oxiridagi inqirozli holatga xos xususiyatlar: 

tadbirkorlik va xususiy mulkchilik ruhidan mahrum bо‗lgan totalitar 
tizimdan meros qilib olingan rejalashtirilgan iqtisodiyot psixologiyasi; 

aholining faol siyosiy ishtirok etishining minimal tajribasi; 

davlat totalitarizimiga asoslangan milliy an‘ana va urf-odatlar; 

ijtimoiy tenglik, mehnat qilish huquqi, davlat tomonidan ta‘minlanadigan 
umumiy bepul ta‘lim va sog‗liqni saqlash tizimi; 

aholining yuqori о‗sish sur‘ati (ularning yarmidan kо‗pi qishloq joylarida 
istiqomat qiladi va ularning 60 foizdan kо‗prog‗i 25 yoshdagi odamlardir). 

Vaziyatni real baholagan mamlakat rahbariyati о‗zining rivojlanish yо‗lini 
belgilab oldi, unga quyidagilar kiradi: 

ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy barqarorlikni о‗rnatish; 

fuqarolar tinchligi va hamjihatligini ta‘minlash; 

milliy о‗ziga xoslikni rivojlantirish;

О‗zbekiston fuqarolariga vatanparvarlik va g‗urur hissini singdirish; 

qonun ustuvorligini mustahkamlash; 

fuqarolarning irqi, millati, dini, yoshi va tilidan qat‘iy nazar huquqlari va 
erkinliklariga rioya etilishi; 

davlat va jamiyat farovonligini ta‘minlash; 

faollik va tashabbusni qо‗llab-quvvatlash; 

tadbirkorlik erkinligi, boshqaruvning bozor shakllarini rivojlantirish va 
rag‗batlantirish. 
Islohotning о‗ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat: islohotlarni 
bosqichma-bosqich amalga oshirish; ularni amalga oshirishda davlatning yetakchi 
roli; kuchli ijtimoiy siyosat; faol tarkibiy siyosat; О‗zbekiston xalqlarining 
madaniy qadriyatlari va an‘analaridan faol foydalanish. 
О‗zbekistonning о‗z taraqqiyot yо‗li tо‗plangan xalqaro tajribadan ijodiy 
foydalanishga asoslangan bо‗lib, unda milliy xususiyatlar, turmush tarzi, xalqning 
urf-odatlari va madaniyati, butun dunyoda tan olingan modellarga muvofiq 
yaratilgan davlat tuzilmalari va siyosiy institutlarni о‗zida ifoda etadi.
Suveren О‗zbekiston о‗zining yangilanish va taraqqiyot yо‗lini tanladi. Yangi 
davlat oldida turgan ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy muammolarning chuqurligi 
muayyan sharoitlar kompleksini hisobga olgan holda, «о‗zbek modeli» deb 
nomlangan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarning о‗ziga xos modelini tanlashni belgilab 

---

berdi. Ishlab chiqilgan va amalga oshirilayotgan modelning mohiyati va mazmuni 
davlat va konstitusiyaviy tuzilmani tubdan о‗zgartirish va yangilash, iqtisodiyotni 
demokratlashtirish va uning siyosatdan ustunligini ta‘minlash, davlatga bosh 
islohotchi, islohotlarning tashabbuskori kabi vazifalarini yuklash, qonun 
ustuvorligiga erishish, kuchli ijtimoiy siyosat olib borish, islohotlarni bosqichma-
bosqich va izchil amalga oshirish kabilarni о‗zida mujassam etdi. 
Mamlakatimiz, shunday qilib, Birinchi Prezident I.A.Karimov tomonidan 
ishlab chiqilgan besh tamoyilga asoslangan о‗zining uzoq muddatli rivojlanish 
strategiyasini tanladi. Bu tamoyillar О‗zbekistonning yangilanishi va rivojlanishi 
uchun poydevor qо‗ydi, islohotlarning asosiy maqsadi - mustaqil, demokratik, 
iqtisodiy rivojlangan, qonun va adolat tarafdori bо‗lgan davlat barpo etishdan 
iborat ekanligini belgilab berdi. 
Jamiyatni isloh qilish va yangilashni maqsad qilib qо‗ygan iqtisodiy 
rivojlanishning о‗zbek modeli vazmin va muvozanatli vaziyatni ta‘minlab, 
О‗zbekiston iqtisodiyoti uchun ishonchli tirgak va xavfsizlikning etarli chegarasini 
yaratdi, uni spekulyativ kapital ta‘siridan va jahon moliya va fond bozorlarida 
nazoratning yо‗qligidan xalos qildi. Ushbu modelning joriy etilishi makroiqtisodiy 
barqarorlikni, 
moliya-bank 
sektorining 
barqaror 
ishlashini 
va 
valyuta 
jamg‗armalarining о‗sishini ta‘minladi. 
Bozorga о‗tishning о‗zbek modeli - О‗zbekistondagi bozor tizimi tabiiy 
ravishda tarixiy о‗tmishning xususiyatlari, milliy va madaniy qadriyatlari, 
aholining hulq-atvor stereotiplari, tadbirkorlik turlari, ishlab chiqarishni boshqarish 
shakllari va usullarini hisobga olgan holda ishlab chiqilgan bо‗lib, u sun‘iy 
ravishda u yoki bu turdagi xorijiy modelni avtomatik ravishda joriy etishni inkor 
etar edi.
Shu bilan birga, u tarkibiy, investitsiyaviy, kredit-moliya, valyuta, tashqi 
savdo siyosatining umumbashariy tamoyillarini о‗zida mujassam etgan bо‗lib, bu 
har xil turdagi va ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish darajasidagi mamlakatlarga jahon 
bozori talablari asosida moslashishga imkon berdi. Ushbu chora-tadbirlar, aslida, 
barcha mamlakatlar uchun bir xil, ammo ularning kombinatsiyasi, muayyan 
sharoitlarda va har bir bosqichda ulardan foydalanishning tabiati va tartibi 
muayyan о‗zgaruvchan mamlakatda ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy vaziyatning 
о‗ziga xos xususiyatlari bilan belgilanadi.
Ma‘lumki, mashhur va xalqaro miqyosda e‘tirof etilgan ―О‗zbek modeli‖ 
quyidagi beshta tamoyilga asoslanadi:
Birinchidan, iqtisodiyot siyosatdan ustun bо‗lishi kerak.
Ikkinchidan, qiyin о‗tish davrida davlat bosh islohotchi bо‗lishi kerak. Bu 
degani, davlat mavjud sharoitda barcha odamlarning manfaatlarini kо‗zlab, 
islohotlar jarayonini boshlashi, iqtisodiy rivojlanishning ustuvor yо‗nalishlarini 

---

belgilashi, suveren davlatimizning iqtisodiyoti, ijtimoiy sohasi va ijtimoiy-siyosiy 
hayotidagi tub о‗zgarishlar siyosatini ishlab chiqishi va izchil amalga oshirishga 
bosh-qosh bо‗lishi demakdir. 
Uchinchidan, butun yangilanish va taraqqiyot jarayoni huquqiy asosga, ya‘ni 
qonun ustuvorligiga asoslanishi kerak. Shundagina, iqtisodiy о‗zgarishlarning aniq 
natijalariga erishish, amaliy kuchga ega bо‗lgan, tasdiqlangan qonunlarga 
asoslanib, ularni qaytarib bо‗lmaydigan holga keltirish mumkin. 
Tо‗rtinchidan, real demografik vaziyatni, aholining mavjud turmush 
darajasini hisobga olgan holda, bozor munosabatlariga о‗tishda odamlarni ijtimoiy 
himoya qilish bо‗yicha oldindan qat‘iy choralar kо‗rilishi kerak. Faqat kuchli, 
samarali ijtimoiy himoya mexanizmi va ijtimoiy kafolatlar bilan, iqtisodiy va 
siyosiy barqarorlikni saqlab, bozor iqtisodiyoti sari jadal rivojlanishni ta‘minlash 
mumkin. 
Beshinchidan, yangi iqtisodiy bozor munosabatlarining shakllanishi 
muvozanatli, puxta о‗ylangan, bosqichma-bosqich amalga oshirilishi kerak. 
Demokratik va iqtisodiy о‗zgarishlarni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun 
barcha prinsiplarga teng ravishda qat‘iy rioya etish muhimdir. Bularning barchasi 
iqtisodiy islohotlarning butun ichki mantig‗i, dinamikasi va xususiyatini 
belgilovchi yetakchi omillardir. 
Bozor о‗zgarishlarining о‗zbek modelini tavsiflab, I.A. Karimov jumladan 
shunday degan edi: «Bizning mustaqillik va taraqqiyot yо‗limiz respublika 
xalqlarining turmush tarzi, о‗ziga xos shart-sharoitlari, urf-odatlari inobatga 
olingan holda tanlangan. Ushbu yо‗l jahon amaliyotini, dunyoning iqtisodiy 
rivojlangan mamlakatlarining ijobiy tajribasini ham hisobga oladi «. 
Bir qator xorijiy ekspertlarning fikriga kо‗ra, «о‗zbek modeli» - bu 
О‗zbekistonning milliy yetakchisi I.A.Karimovning kashfiyotidir. 
Bilasiz, buyuk kelajagimizning huquqiy kafolati davlatning asosiy qonuni - 
Konstitusiya hisoblanadi. U huquqning umumiy tizimida asosiy о‗rinni egallaydi 
va davlat hamda jamoat tashkilotlarining barcha qonunlari va boshqa huquqiy 
normalari uchun asos bо‗lib xizmat qiladi. 
Biz Asosiy Qonunimizni yaratish tarixi va uni tayyorlashga unutilmas hissa 
qо‗shgan insonlarning nomlari tо‗g‗risida chuqur hurmat bilan gapiramiz. 
О‗zbekistonning yangi Konstitusiyasini ishlab chiqish g‗oyasi О‗zbekistonning 
Birinchi Prezidenti I.A.Karimov tomonidan 1990 yil mart oyida ilgari surilgan 
bо‗lib, bu uning kelgusi suvereniteti va demokratlashtirilishning asosi bо‗ldi.