Nashrga ruxsat etaman

holatni yaxshilash borasidagi davlat siyosati.
3.
Mustaqillik yillarida Qoraqalpog„iston Respublikasida ijtimoiy-iqtisodiy 
islohotlar.
4.
Qoraqalpog„iston Respublikasida Harakatlar Strategiyasi doirasida amalga 
oshirilgan islohotlar mazmun-mohiyati. 
 
1.
 
Qoraqalpog„iston Respublikasi Shо„rolar davrida.
XX asrning boshlarida о‗rta Osiyo xalqlari, shu jumladan, qoraqalpoqlar ham 
о‗z boshlaridan juda katta ijtimoiy-siyosiy larzalarni kechirdilar. Ayniqsa, 1917-yil 
oktabr 
tо‗ntarishidan 
sо‗ng 
о‗lkada 
bolshevikcha 
shо‗ro 
hokimiyati 
mustamlakachiligining о‗rnatilishi, 1923- 1924-yillarda о‗rta Osiyoda amalga 
oshirilgan adolatsiz milliy-davlat chegaralanishi siyosati va undan keyingi yillarda 
xalqimiz boshi uzra о‗ynatilgan ulug‗ davlatchilik siyosati qoraqalpoq xalqining 
ham tarixida ayanchli va dahshatli iz qoldirdi. 
Avvalo shuni ta‘kidlash kerakki, о‗rta Osiyoda о‗tkazilgan milliy davlat 
chegaralanishi shо‗rolar tomonidan zо‗rlik yo‘li bilan о‗tkazilgan va «bо‗lib tashla, 
hukumronlik qil» degan ulug‗ saltanatchilik maqsadlariga xizmat qiluvchi tadbir edi. 
Qolaversa, 
1924- 
1936-yillar 
о‗rtasida 
shо‗ro 
mustamlakachilari 
Qoraqalpog‗istonni u respublikadan bu respublikaga о‗tkazib, ushbu hududda 
yashab kelayotgan xalqlar taqdiriga bepisandlik bilan munosabatda bо‗ldilar. 1924-
yilda Qozog‗iston ASSR tarkibida Qoraqalpog‗iston Muxtor (Avtonom) viloyati 
tashkil qilindi. Viloyat volostlarga bо‗linadigan Tо‗rtkо‗1, Chimboy, Xо‗jayli va 
Qо‗ng‗irot okruglaridan iborat edi. 
1925-yil 12-19-fevralda Tо‗rtkо‗l shahrida Muxtor viloyat Shо‗rolarning 1-
Ta‘sis qurultoyi bо‗lib о‗tdi. Unda Qoraqalpog‗iston Muxtor viloyatining 
Qozog‗iston ASSR tarkibiga «о‗z ixtiyori bilan kirganligi» qonunlashtirildi. 

---

Albatta, viloyat aholisining milliy tarkibi ham e‘tiborga loyiq edi. Muxtor 
viloyat tashkil etilgan paytda viloyat hududidagi aholining 38,5 foizini qoraqalpoqlar, 
28,7 foizini о‗zbeklar, 28,6 foizini qozoqlar va bor yо‗g‗i 1 foizga yaqinini (shahar 
aholisidan tashqari) ruslar tashkil etgan. 
Oradan 8 yil о‗tar-о‗tmas Qoraqalpog‗iston Muxtor viloyatini yana «О‗z ixtiy-
origa kо‗ra» Qozog‗iston tarkibidan olib RSFSR tarkibidagi Qoraqalpog‗iston 
Muxtor SHо‗ro Sotsialistik Respublikasi (QQASSR)ga aylantirish» zarurati tug‗ildi. 
Bu qо‗lbola zaruriyat Qoraqalpog‗iston viloyati Ijroiya Qо‗mitasining 1932-yil 5-
martdagi navbatdan tashqari bо‗lib о‗tgan IV plenumida quyidagicha asoslandi: 
«Qoraqalpog‗istonning Moskva va sanoat Markazlaridan uzoqligini, madaniy va 
iqtisodiy jihatdan qoloqligini, yanada rivojlanishi istiqbollarini... hisobga olib, 
Butunittifoq Markaziy Ijroiya Qо‗mitasi Prezidumidan Qorqalpog‗iston Muxtor 
viloyatini RSFSRga kiradigan Muxtor Shо‗ro Sotsialistik Respublikasiga aylantirish 
sо‗ralsin». 
Qoraqalpoq xalqining «iltimosi» qondirilib, Butunittifoq MIK Prezidiumi 1932-
yil 20-martdagi qarori bilan Qoraqalpog‗iston Muxtor viloyati Qoraqalpog‗iston 
Muxtor Shо‗ro Sotsialistik Respublikasiga aylantirilib RSFSR tarkibiga kiritildi. 
Ammo oradan yana bor-yо‗g‗i 4 yil о‗tar-о‗tmas Qoraqalpog‗iston Muxtor 
Shо‗ro Sotsialistik Respublikasini RSFSR tarkibidan О‗zbekiston SHо‗ro 
Sotsialistik Respublikasiga «oshirish ehtiyoji» paydo bо‗ldi. Bu «ehtiyoj» uchun 
RSFSR bilan QQASSR о‗rtasida umumiy chegaralar yo‘qligi «asos» bо‗ldi. 1936-yil 
may oyida tayyorlangan SSSRning yangi Konstitusiyasi loyihasida QQASSRni 
RSFSR tarkibidan chiqarib, О‗zbekiston SSR tarkibiga kiritish kо‗zda tutilgan edi. 
Butunittifoq Shо‗rolarining 1936-yil 5-dekabrda bо‗lib о‗tgan favqulodda VIII 
qurultoyida SSSRning yangi Konstitusiyasi qabul qilindi. Mazkur Konstitusiya asosida 
tayyorlanib 1937-yil 12-fevralda tasdiqlangan О‗zbekiston SSR Konstitusiyasida 
QQASSRning О‗zbekiston Shо‗ro Sotsialistik Respublikasi tarkibiga kirganligi qonun 
bilan mustahkamlandi. 
Qoraqalpog‗iston xalqlari qariyb 70 yildan beri О‗zbekiston xalqlari bilan 
ijtimoiy-siyosiy hayotning barcha sohalarida bir-birlari bilan og‗alarcha yelkadosh 
bо‗lib yashab kelmoqdalar. 
Sobiq Ittifoq parchalangandan sо‗ng mustaqil О‗zbekiston tarkibidagi suveren 
Qoraqalpog‗iston Respublikasi maqomini oldi. Bu tabiiy hodisa edi. Chunki, asrlar 
mobaynida qoraqalpoqlar bilan о‗zbek xalqi о‗rtasida dо‗stlik, qardoshlik 
munosabatlari qaror topgan, turmush tarzlari va dunyoqarashlarida mushtaraklik 
vujudga kelgan edi. Orol bо‗yi kengliklarida qadimdan о‗zbek va qoraqalpoq ajdodlari 
birgalikda yashab, mehnat qilishdi. о‗zlarining taraqqiyot yо‗llarini bosib о‗tishdi. 
Qadimiy turkiy qavmning ikki shajarasi yillar mobaynida haqiqiy og‗a-inichilik 
fazilatlarini kо‗rsatdilar, о‗zaro munosabatlarni chuqurlashtirdilar. Bu ikki qavm 

---

ma‘naviy-ruhiy yaqinligini belgilaydigan asosiy omil va madaniyatlar mushtarakligi, 
ularning о‗zaro yaqinligi edi. Darhaqiqat, tillar yaqinligi dillar yaqinligiga olib keldi. 
Madaniyatlar bir-birini boyitdi. Qadimiy madaniyat namunalari, umummilliy 
qadriyatlar, jondoshu qondosh bо‗lgan har ikki millat uchun tarixiy ahamiyatga ega 
bо‗lgan an‘analar shakllandi. Shu asosda iqtisodiy hamkorlik, yagona iqtisodiy 
makon vujudga keldi. 
О‗zbekiston tarkibida о‗tgan salkam 70 yillik davr mobaynida qoraqalpoq xalqi 
о‗z taqdirini о‗zbek xalqi taqdiri bilan bog‗ladi, ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy-ma‘naviy 
va ma‘rifiy sohalarda о‗zbek xalqining beg‗araz va og‗alarcha yordamidan 
bahramand bо‗ldi. Shо‗ro mustamlakachiligi yillarida о‗zbek xalqi boshiga tushgan 
og‗ir kulfat va musibatlar qoraqalpoq xalqini ham chetlab о‗tmadi. 
Biroq, yaqin qо‗shnichilik, qardoshlik va dо‗stlik har ikki xalq uchun qancha-lik 
qismatli bо‗lmasin, yaqin qо‗shnichilik singari yuksak insoniy fazilatlar asrlar 
sinovidan о‗tib, og‗ir kunlarda eng ishonchli omil bо‗lib xizmat qildi. Natijada, 
SHо‗ro hokimiyati yillaridagi og‗ir mustamlakachilik, ma‘muriy boshqaruv usuli, 
shovinistik milliy siyosat о‗zbek va qoraqalpoq xalqlari munosabatlariga rahna 
sololmadi. 
Aksincha, ular bir necha о‗n yilliklar mobaynida tо‗planib qolgan muammolarni 
hal etishda, ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarni yanada chuqurlashtirishda о‗z 
an‘analaridan unumli foydalanish yо‗lini tanladilar. Har ikki xalq taqdiri, istiqboli 
bir ekanligini, ularni mushtarak orzular, yagona intilish birlashtirib turganligini ochiq-
oydin kо‗rsatdilar. Tarixan turli davrlarda turli siyosiy о‗zgarishlar va qiyinchiliklarda 
toblangan dо‗stlik va qardoshlik munosabatlari bunga asos bо‗ldi. 
Shuni alohida ta‘kidlash kerakki, shо‗rolar davrida amalga oshirilgan adolatsiz 
milliy siyosiy va ulug‗ davlatchilik shovinizmi, faqat «ulug‗ og‗a»lar manfaatiga 
xizmat qilardi, xolos. Bu shiorlar kichik xalqlarning milliy taraqqiyoti va ittifoqdosh 
respublikalar xalqlarining milliy ehtiyojlarini qondirishdan uzoq edi. 
Yuqoridan amalga oshirilgan bir yoqlama rejalashtirish, kichik xalqlarga 
bо‗lgan e‘tiborning sustligi tufayli Qoraqalpog‗iston sobiq Ittifoq tarkibida 
taraqqiyot darajasi eng past bо‗lgan о‗lkaga aylandi. Ittifoq hukumatining aybi 
bilan qiyinchiliklar chuqurlashdi, muammolar ustiga muammolar tо‗plandi. 
Ekologik halokat yuzaga keldi. Amudaryo suvining ifloslanishi va Orol dengizining 
qurishi bilan bog‗liq bо‗lgan jiddiy muammolar paydo bо‗ldi. 
Mustaqillik sharofati tufayli tо‗planib qolgan siyosiy, ijtimoiy, iqtisodiy va 
ma‘naviy taraqqiyot borasidagi muammolar tizimini hal etishda eng adolatli yо‗l 
tanlandi: yagona zamin, yagona makon birlashtirib turgan, umumiy taqdirini 
mushtarak deb bilgan о‗zbek va qoraqalpoq xalqlari о‗z taqdirlarini abadiy birlikda 
kо‗rishdi. Qoraqalpoq xalqi milliy davlatchilik asoslarini qurishda hamda tom 
ma‘nodagi siyosiy va iqtisodiy mustaqillikka о‗zbek xalqi kо‗magida erishdi va 

---

о‗zining porloq kelajagini yaratishga kirishdi. Ulkan orzu-umidlar bekamu kо‗st 
amalga oshadigan bо‗ldi. 
О‗zbekiston 
Respublikasi 
tarkibida 
Mustaqil 
Qoraqalpog‗iston 
jamoatchiligining davlat mustaqilligi va respublika maqomining huquqiy asosiga 
ega bо‗lishga intilishi Prezident Islom Karimov tomonidan qо‗llab-quvvatlandi. 
1990-yil 14-dekabrda Qoraqalpog‗iston Respublikasida ―О‗zbekiston Respublikasi 
tarkibida Qoraqalpog‗iston Respublikasi Davlat suvereniteti tо‗g‗risida‖gi 
Deklaratsiya qabul qilindi. 
Mazkur Deklaratsiya 1991-yil 31-avgustda qabul qilingan «О‗zbekiston 
Respublikasi davlat mustaqilligi asoslari tо‗g‗risida»gi Qonunda о‗zining huquqiy 
asosini topdi. Unda Qoraqalpog‗istonning hududiy yaxlitligi va mustaqilligi e‘tirof 
etildi. Qonunda Qoraqalpog‗iston va О‗zbekiston о‗rtasidagi munosabatlarni teng 
huquqlilik, ikki tomonlama shartnomalar, bitimlar va boshqa qonun aktlari asosida 
mustahkamlash kо‗rsatib berildi. 
О‗zbekiston Respublikasi va Qoraqalpog‗iston Respublikasi о‗rtasidagi 
siyosiy, huquqiy, iqtisodiy va madaniy munosabatlar О‗zbekiston Respublikasining 
Konstitusiyasida (70-75-moddalar) о‗z aksini topdi