Nashrga ruxsat etaman

4. О„zbekiston – mustaqillikka erishish yо„lida 
I.Karimov О‗zbekiston Kompartiyasi Markaziy Komitetining birinchi kotibi 
etib saylanishi bilan О‗zbekistonda ijtimoiy-siyosiy sohada jiddiy о‗zgarishlar 
boshlandi. Islom Karimov о‗z faoliyati boshidanoq respublikaning siyosiy va 

---

iqtisodiy mustaqilligiga erishishga qaratilgan yо‗lni tanladi va Markaz bilan 
munosabatlarda prinsipial pozitsiyani egalladi.
«Paxta» va «О‗zbek» ishlari qayta kо‗rib chiqilib, millatlararo 
munosabatlarga tо‗g‗ri baho berildi va adolat tiklana boshladi. I.Karimov 
О‗zbekistonga rahbarlik qilgan dastlabki kunlardanoq о‗zbek xalqining ma‘naviy 
kamol topishiga, milliy qadriyatlarning tiklanishiga, О‗zbekiston aholisini ijtimoiy 
himoya qilishga katta ahamiyat berdi. 
Islom Karimov Farg‗ona fojeasining sabablarini tahlil qilib, mojaroga sabab 
bо‗lgan - aholining og‗ir ijtimoiy sharoitlari, ortiqcha ish fonida ishsizlik, 
yoshlarning muammolariga befarqlik va ularni ish bilan ta‘minlanganlik, Farg‗ona 
vodiysidagi qiyin demografik vaziyat kabi omillarni yaxshi bilar edi.
1990 yil iyun oyida О‗sh shahrida millatlararo ziddiyatlar (о‗zbeklar va 
qirg‗izlar о‗rtasidagi tо‗qnashuvlar) sodir bо‗ldi. Ushbu voqealarning guvohi 
bо‗lgan, jahonga taniqli yozuvchi Chingiz Aytmatov shunday deb eslaydi: «О‗shga 
kelgan Islom Karimov о‗ziga xos jasorati va donoligi bilan oddiy odamlar va 
jamoat tashkilotlari rahbarlari bilan uchrashdi. Masalani tinch yо‗l bilan hal etish 
zarurligini, aks holda, keskinlik nafaqat О‗zbekistonni, balki butun О‗rta Osiyoni 
qamrab olishi mumkin, deb qat‘iy ta‘kidladi‖. 
Islom Karimov millatlararo munosabatlar respublikada tinchlik va 
hamjihatlikni saqlashning hal qiluvchi omili ekanligini inobatga olib, faoliyatining 
dastlabki kunlaridanoq ularning yechimi ijtimoiy-iqtisodiy vaziyatni yaxshilash 
bilan bevosita bog‗liq ekanligini anglab yetdi. U iqtisodiyotni inqiroz holatidan 
chiqarish va davlat mustaqilligining poydevorini qо‗yish maqsadida amaliy 
ishlarni boshladi. Mamlakat mustaqillikka erishgach, respublikaning kelajakdagi 
rivojlanishi uchun siyosiy va iqtisodiy asos yaratishga qaratilgan strategik dasturni 
ishlab chiqishni boshlash kerak edi. Shu vaqtdan boshlab О‗zbekistonda 
suverenitet tendensiyalari jamiyat hayotining turli sohalarida namoyon bо‗la 
boshladi. 
О‗zbekiston rahbariyati inqirozni bartaraf etish uchun о‗z dasturini ishlab 
chiqdi. Bunda asosiy narsa - mulkchilikning turli shakllariga asoslangan samarali, 
ijtimoiy yо‗naltirilgan bozor iqtisodiyotini yaratish va О‗zbekiston fuqarolarini har 
tomonlama himoya qilish, farovonlikning yuqori darajasiga erishish edi.
Mustaqillik yо‗lidagi muhim qadam - bu 1989 yil oktabr oyida о‗zbek tiliga 
davlat tili maqomining berilishi bilan bog‗liq «Davlat tili tо‗g‗risida» qonunni 
qabul qilinishi bо‗ldi. Uni amalga oshirish uchun о‗zbek tilini о‗rganish bо‗yicha 
bepul tо‗garaklar tarmog‗i yaratildi, о‗zbek tilini ta‘lim muassasalarida 
о‗qitilishiga, о‗zbek tilida darslik va adabiyotlarning nashr etilishiga e‘tibor 
kuchaytirildi. 

---

 «Paxta ishi» bо‗yicha kо‗plab kishilar tuhmatga qolib, asossiz 
ayblanyotganligi baralla aytila boshlandi va mustaqillikning dastlabki yillaridayoq 
ularga umumiy avf e‘lon qilindi. 
Uzoq yillar respublikani boshqargan va buning uchun kо‗p ish qilgan Sharof 
Rashidovning siyosiy siymosini tiklash bо‗yicha ham ishlar boshlandi. 
Islom Karimov 1990 yildan boshlab, Moskvada ma‘lum bir yuqori 
lavozimlarga tavsiya etilgan shaxslardan intervyu olish amaliyotiga barham berdi, 
bu о‗sha paytdagi dadil va qat‘iy qadam edi. 
О‗zbekiston hukumati Moskvaning buyrug‗iga binoan о‗ylamasdan 
birlashtirilgan viloyat, tuman va shaharlarning ma‘muriy qurilishini qayta kо‗rib 
chiqishni boshladi. 
Qadimgi zamonlardan beri mehmondо‗stlik, mehr-oqibat, ochiqlik va 
bag‗rikenglik bilan mashhur bо‗lgan о‗zbek xalqining ma‘naviy-axloqiy 
qadriyatlarini tiklash о‗sha davrning eng muhim vazifalaridan biri bо‗lgan. Shu 
bilan birga, iqtisodiy mustaqillik va siyosiy suverenitet asoslarini huquqiy qо‗llab-
quvvatlash bо‗yicha faol ishlar olib borildi. 1989 yil 20 oktabrda О‗zbekiston 
Respublikasi Oliy Kengashining XI sessiyasida «Asosiy Qonunga - О‗zbekiston 
Respublikasining Konstitusiyasiga о‗zgartish va qо‗shimchalar kiritish tо‗g‗risida» 
gi masala muhokama qilindi va amaldagi О‗zbekiston SSR Konstitusiyasiga 
о‗zgartirishlar kiritish tо‗g‗risidagi talab kiritildi.
Iqtisodiy 
mustaqillikka 
erishish 
borasidagi 
respublika 
rahbariyati 
pozitsiyasining qat‘iyligi 1988-1990 yillarda bir necha bor yaqqol namoyon bо‗ldi. 
Xususan, I.Karimov 1989 yil 2-sentabrda Moskvada partiyaning Plenumida nutq 
sо‗zlar ekan, shunday dedi: «Biz Markaz va respublikalar о‗rtasidagi vakolatlarni 
aniq belgilash va uning mustaqilligini har tomonlama mustahkamlash 
tarafdorimiz». 1989 yil 25-noyabrda О‗zbekiston SSR Oliy Kengashining 
sessiyasida «О‗zbekiston SSRning 1990 yillarga mо‗ljallangan ijtimoiy-iqtisodiy 
rivojlanishining davlat rejasi tо‗g‗risida» gi masala kо‗rib chiqilib, unda iqtisodiy 
mustaqillikka erishishga qaratilgan chora-tadbirlar aks ettirildi. 
1990 yil 24-martda О‗zbekiston SSR Oliy Kengashining XII chaqirig‗ining I 
sessiyasi bо‗lib о‗tdi, unda О‗zbekistonda sobiq Ittifoq respublikalari ichida 
birinchi bо‗lib Prezident lavozimini ta‘sis etish tо‗g‗risida qaror qabul qilindi. 
Sessiya bir ovozdan Islom Abdug‗aniyevich Karimovni О‗zbekiston SSR 
Prezidenti etib sayladi. 
Respublikada Prezidentlik institutining tashkil etilishi jahon demokratik 
amaliyotida umume‘tirof etilgan davlat boshqaruv shaklining shakllanishi va 
mamlakatning siyosiy va iqtisodiy mustaqilligi uchun kurashning navbatdagi 
bosqichi edi. Ammo Markazning joylarda yangi siyosiy boshqaruv institutini joriy 

---

etilishiga, xususan, Islom Karimovning О‗zbekiston Prezidenti etib saylanishiga 
munosabati salbiy edi. 
Prezident devonining joriy etilishi qonunlar va boshqa davlat qarorlarini ijro 
etish mexanizmini kuchaytirishga, siyosiy, xalqaro va boshqa sohalarda qayta 
qurish jarayonlarini tezlashtirishga yordam berdi. Prezidentlik instituti 
О‗zbekistonda suverenitet va davlatchilikning tubdan yangi bosqichiga qadam 
qо‗yilganligini anglatar edi.
Respublikaning yangi rahbariyati mamlakat aholisining kam ta‘minlangan 
qatlamlariga ijtimoiy yordam kо‗rsatish choralarini kо‗rdi: yolg‗iz onalar va kо‗p 
bolali onalarga pensiya va nafaqalar miqdori oshirildi, yangi ish о‗rinlari yaratildi, 
yakka tartibda qurilish uchun yer uchastkalari ajratildi, boshlang‗ich sinf 
о‗quvchilari uchun bepul nonushta joriy etildi, aholining xarid quvvati oshdi, 
ishchilarning ish haqi va barcha toifadagi pensionerlarning pensiyalari oshirildi. 
Shu bilan birga, respublikada ma‘naviy va psixologik iqlimni yaxshilash hamda 
ijtimoiy-siyosiy vaziyatni mustahkamlash maqsadida О‗zbekiston xalqlarining 
ma‘naviy va diniy qadriyatlarini, boy madaniy merosini tiklash ishlari boshlandi. 
Markazdan О‗zbekistonga xodimlarni yuborish amaliyoti tо‗xtatildi. 
Respublika yetakchi kadrlarni tanlash va almashtirishni о‗z zimmasiga oldi. Bu 
О‗zbekiston mustaqillikka erishish yо‗lidan borayotganining yana bir isboti edi. 
1989 yil 20-oktabrda 2-chaqiriq О‗zbekiston SSR Oliy Kengashining XI 
sessiyasida «О‗zbekiston Konstitusiyasiga (Asosiy qonuniga) о‗zgartish va 
qо‗shimchalar kiritish tо‗g‗risida» gi qonun qabul qilindi. Respublika Oliy 
Kengashiga hokimiyatning yuqori organi sifatida vakolat muddati tugagunga qadar 
respublikadagi rahbar kadrlarni, shu jumladan, Oliy Kengash raisi, О‗zbekiston 
Respublikasi Vazirlar Kengashi raisi va boshqalarni tasdiqlash yoki tayinlash, 
zarur bо‗lsa, chaqirib olish huquqi berildi. Hukumatning Oliy Kengash oldida 
yillik hisobot berishi majburiy qilib qо‗yildi. Oliy Kengash vakolatlariga byudjet 
nazorati, vazirliklar va idoralarning ishini tekshirish, deputatlik mandatlarini 
muhokama qilish kabi masalalar kiritildi 
О‗zbekiston rahbariyati respublikaning milliy iqtisodiyot bozoriga о‗tishning 
о‗ziga xos yо‗lini ishlab chiqishga kirishdi. О‗zbekistonning iqtisodiy 
mustaqilligini shakllantirish konsepsiyasi ishlab chiqilib, 1990 yil 17-oktabrda 
jamoatchilik 
muhokamasiga 
taqdim 
etildi.Unda 
О‗zbekiston 
milliy 
iqtisodiyotining bozor iqtisodiyotiga о‗tish borasidagi asosiy prinsiplari ishlab 
chiqilgan edi. Respublika rahbariyatining О‗zbekistonning siyosiy va iqtisodiy 
suverenitetini ta‘minlash borasidagi qat‘iy pozitsiyasi I.Karimovning KPSS 
Markaziy Qо‗mitasining (1989 yil, 20-sentabr) va О‗zbekiston Kompartiyasi 
Markaziy Qо‗mitasining (1990 yil, 23-mart) yalpi majlislarida sо‗zlagan nutqlarida 
bir necha bor ta‘kidlandi. 

---

О‗zbekiston Oliy Kengashining ikkinchi sessiyasida (1990 yil, 20-iyun) 
respublika 
davlat 
mustaqilligining 
huquqiy 
asos 
bо‗lgan 
«Mustaqillik 
Deklaratsiyasi» qabul qilindi. Unda ta‘kidlanishicha, О‗zbekistonning davlat 
suvereniteti - bu о‗z hududining barcha tarkibiy qismlarida va tashqi aloqalardagi 
О‗zbekiston 
demokratik 
davlatining 
ustunligini, 
О‗zbekiston 
davlat 
hokimiyatining vakolatiga ichki va tashqi siyosatning barcha masalalari kirishini, 
О‗zbekiston о‗z taraqqiyot yо‗lini, о‗z nomini, о‗zining davlat ramzlariga ( gerb, 
bayroq, madhiya) ega bо‗lishini, О‗zbekistonning qonun chiqaruvchi hokimiyati 
respublikaning davlat suverenitetini amalga oshirish uchun zarur bо‗lgan 
qonunlarni ishlab chiqishini, О‗zbekistonning siyosiy va iqtisodiy tizimining 
tarkibi va tuzilishini belgilaydi. 
О‗zbekiston Oliy Kengashi umumxalq referendumi bilan belgilab berilgan, 
О‗zbekistonda istiqomat qiluvchi barcha millat va elatlar vakillariga, ularning 
qonuniy siyosiy, iqtisodiy, etnik, madaniy huquqlari va ona tilini rivojlantirishi 
kafolatlangan demokratik huquqiy davlat barpo etish borasidagi qat‘iy qarorini 
e‘lon qildi. Mustaqillik Deklaratsiyasining qabul qilinishi muhim tarixiy voqea 
bо‗ldi. 
Unda 
respublikaning 
davlat 
tuzilishining 
asosiy 
prinsiplari 
mustahkamlandi: demokratik davlat va qonunlarning uning butun hududi ustidan 
ustunligi: davlat chegarasi va hududining daxlsizligi va bо‗linmasligi; ichki va 
tashqi siyosat masalalarini mustaqil hal etish; xalqaro huquqning asosiy 
tamoyillarini tan olish va hurmat qilish kabilar kafolatlab qо‗yildi. Masalan, ushbu 
hujjatning 11-bandida davlat «О‗zbekiston SSRda yashovchi barcha millat va 
elatlarning vakillariga teng siyosiy, iqtisodiy, etnik, madaniy huquqlar va о‗z ona 
tillarining rivojlanishini kafolatlaydi», deyilgan. 
1991 yilning avgustida Markazda Favqulodda vaziyatlar davlat qо‗mitasi 
(GKChP) tashkil etildi. Bu SSSR inqirozining eng baland va eng sо‗nggi nо‗qtasi 
bо‗ldi. 
Ushbu voqealar shoshilinch ravishda О‗zbekiston Respublikasi Prezidenti 
Islom Karimovdan о‗zining mustaqil yо‗lini qonuniy belgilashni talab qildi. 
1991 yil avgustdagi davlat tо‗ntarishiga urinish paytida Prezident 
I.A.Karimov Favqulodda vaziyatlar davlat qо‗mitasi va О‗zbekistonda favqulodda 
holat joriy etilishini tan olmagan qat‘iy pozitsiyani egalladi. Xususan, Hindistonga 
birinchi rasmiy tashrifini tо‗xtatgan Karimov Toshkentga qaytib keldi. Shu kuni 
Islom Karimov respublika aholisiga ―ushbu og‗ir vaziyatda о‗zingizni oqilona 
tutishga, tinch va tartibli bо‗lishga, о‗zingizni tiyishga va sabr-toqatli bо‗lishga 
chaqiraman ... Biz tanlangan yо‗ldan og‗ib ketmasligimiz kerak, ularni 
tinglamasdan tinchlik va osoyishtalikni buzadigan, xudbin maqsadlarni 
kо‗zlaganlarga ergashmasligimiz kerak‖, deb murojaat qildi. 

---

1991 yil 21-avgustda Prezident Farmoni chiqdi, unga muvofiq Favqulodda 
vaziyatlar davlat qо‗mitasining kо‗rsatmalari Konstitusiyaga zid deb e‘lon qilindi. 
1991 yil 25-avgustdagi Prezident Farmonida esa, unga binoan Respublika 
Davlat xavfsizlik qо‗mitasi va Ichki ishlar vazirligi О‗zbekiston tasarrufiga 
о‗tkazildi. Ichki ishlar vazirligining respublika hududida joylashgan ichki 
qо‗shinlari ham bevosita Prezidentga bо‗ysundi; respublika, Ichki ishlar vazirligi, 
prokuratura, sud, harbiy qismlar va Turkiston harbiy okrugining partiya 
tashkilotlari tugatildi. 
1991 yil 28-avgust О‗zbekiston Kompartiyasi Markaziy Komiteti va Partiya 
Nazorat Qо‗mitasining qо‗shma Plenumi bо‗lib о‗tdi. Unda SSSR Markaziy 
Qо‗mitasi bilan tanaffus va О‗zbekiston vakillarini uning organlaridan chaqirib 
olinishi e‘lon qilindi. 
Xulosa qilib aytganda, mustaqillikka erishish arafasida О‗zbekiston ana 
shunday og‗ir inqirozli ijtimoiy-iqtisodiy ahvolda bо‗lsa-da, shunga qaramay, 
xalqimizning asriy orzusi bо‗lgan istiqlol sari dadil intilish jarayonlari davom 
etmoqda edi.