yangi yondashuvlar bilan ajralib turardi. Uchinchi bosqich 1988 yilda, jamiyatning
siyosiy tizimini о‗zgartirish masalasi kо‗tarilganida boshlandi. Islohotlar
muvaffaqiyatsizligining asosiy sababi - «tormozlash mexanizmi», ma‘muriy-
buyruqbozlik apparati qarshiligi deb nomlandi. Bunda sotsializm va burjua
demokratiyasi g‗oyalarini uyg‗unlashtirishga harakat qilindi.
Ammo о‗zgarish kerakli natijani bermadi. О‗rtacha
yillik yalpi mahsulot
1981-1985 yillarda 3,4 foizdan pasaydi. 1986-1990 yillarda 2,75% tashkil qildi.
Mehnat unumdorligining о‗sish sur‘atlari pasayib, asosiy ishlab chiqarish
fondlaridan foydalanish kо‗rsatkichlari yomonlashdi. О‗zbekiston butun sobiq
SSSR qatori iqtisodiy inqirozga yuz tutdi. Jamiyatda «bozor odamlari» mavqei
mustahkamlana boshladi.
3.
Respublikaning ijtimoiy, siyosiy va madaniy hayoti.
XX asr bо‗sag‗asida sobiq Ittifoqda ijtimoiy-siyosiy sohada о‗zgarishlar
boshlandi, oshkoralik vujudga kelmoqda, odamlarning fuqarolik qadr-qimmati
tiklanmoqda, hokimiyatni
partiya apparatidan Sovetlarga, ijtimoiy harakatlar va
norasmiy tashkilotlarga topshirish, KPSS monopoliyasiga qarshi kurash mayllari
kuchaymoqda va jamiyatni о‗zgartirish bilan bog‗liq turli dasturlar о‗rtaga
tashlanmoqda edi.
80-yillarning о‗rtalarida qonunsizlik va qatag‗onning yangi bosqichi
boshlandi. Endi, nafaqat ijodiy, balki milliy ziyolilar, fan va ilmiy-ishlab chiqarish,
siyosiy xodimlar ham ta‘qib qilindi, chunki ular respublikaning milliy
manfaatlariga zid mavjud ijtimoiy-iqtisodiy tizimning vahshiyligini anglab yetgan
edilar.
Bu
vaqtga kelib, mavjud voqelikka sotsializmning ulkan yutuqlari va uning
ajralmas ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy, mafkuraviy va axloqiy afzalliklari haqidagi
afsonalarning mos kelmasligi aniq namoyon bо‗ldi. Mafkuraviy bosim biroz
susaygach, narsa va hodisalarni ularning nomlari bilan atash mumkin bо‗ldi. Biroq,
mavjud bunga tizim qattiq qarshilik kо‗rsatdi.
Iqtisodiyotning yomon ahvolga tushib qolishining asosiy sababi notо‗g‗ri
aniqlandi. Agar ish yomon ketayotgan bо‗lsa, ayb notо‗g‗ri ishlaydigan
xodimlardan,
yomon ish uslubidan, boshqaruvning ilg‗or usullarini puxta
egallanmaganligidan, tarbiyaviy ishlar yetarli darajada olib borilmaganligidan,
mehnat intizomining pastligidan qidirildi. Aybdorlarni qidirishda Markaz
О‗zbekistonni yangi qatag‗onlar sinov maydonchasiga aylantirib, sinab kо‗rilgan
«muruvatlarni mahkamlash» yо‗liga о‗tdi. Turli funksionerlarning respublikaga
yuborilishi,
ularning respublika partiya, sovet va sud organlaridagi muhim
о‗rinlarga joylashtirilishi milliy kadrlarga qarata terrorni yuzaga keltirdi. T.Gdlyan
va V.Ivanov boshchiligidagi respublikaga kelgan SSSR Bosh prokuraturasi
xodimlari Markaz yordamida bir qator jinoiy uydirmalarni - «О‗zbeklar ishi»,
«Paxta ishi», «О‗zbek mafiyasi» kabilarni tо‗qib chiqardilar. «Desantchilar»
rahbar xodimlardan tortib, to oddiy mehnatkashlarni firibgarlik, poraxо‗rlik,
boqimandachilikda, qо‗shib yozishlikda aybladilar. Markazdan kelgan jazolash
guruhi kо‗plab halol va munosib ishchilarni «fosh qilish»
ga kirishdi, natijada
kо‗plab odamlarning hayoti buzildi. Ish davomida 57,5 ming nomenklatura
xodimlaridan 74 foizi ishdan bо‗shatildi va boshqa joyga kо‗chirildi, 250 deputat
chaqirib olindi, 70 ming kishi hibsga olindi, bir qancha odamlar otib tashlandi,
ba‘zilari о‗z joniga qasd qildi.
О‗zbekiston Kommunistik partiyasining syezdida sо‗zga chiqqan I.Karimov
bu haqda shunday degan edi: ―Bu ommaviy axborot vositalarida tarqatilgan,
odamlarga nisbatan olib borilayotgan keng kо‗lamli,
asossiz ommaviy
repressiyalardir. Ular nafaqat postkriptlarni tashkillashtirish tashkilotchilariga
qarshi, balki minglab oddiy ijrochilar tomonidan xalqning yelkasiga og‗ir
qо‗shimcha yuklarni qо‗ydilar».
Navrо‗z, Hayit kabi milliy va diniy bayramlar respublikada taqiqlandi.
Xalqimizning kо‗plab milliy urf-odatlari о‗tmish sarqitlari deb e‘lon qilindi. Dafn
marosimida qatnashgan va ushbu dafn paytida ibodat о‗qigan yoki rahbarlik qilgan
kishilar dinga aloqadorlikda ayblanib, partiyadan haydaldi va rahbarlik
lavozimidan chetlashtirildi.
Sobiq Ittifoqdagi boshqa davlatlar kabi О‗zbekistonda ham milliy va etnik
qarama-qarshiliklar mavjud bо‗lib, ular tub о‗zgarishlarni talab qiluvchi iqtisodiy
va siyosiy inqirozlar sharoitida yanada aniq namoyon bо‗la boshladi.
1989 yil may-iyun oylarida Farg‗ona fojiali voqealari - о‗zbek
xalqi va
mesxeti turklari о‗rtasidagi tо‗qnashuvlar О‗zbekiston Respublikasini hayratda
qoldirdi. Quva, Marg‗ilon, Farg‗ona, Qо‗qon, Namangan, Andijon, keyin Bо‗ka,
Parkent, Guliston shaharlarida begunoh odamlarning qoni tо‗kildi. Ushbu fojialar
Markaz tomonidan olib borilgan milliy siyosatning salbiy oqibatlari о‗laroq yuzaga
keldi.
Bu davrda respublikaga jamiyatni birlashtira oladigan kuchli shaxs kerak edi.
Davr va tarix о‗z qahramonini maydonga chiqardi. I.A.Karimov 1989 yil 23-
iyunda Respublika boshqaruvini qо‗lga oldi. Shu vaqtdan boshlab, О‗zbekistonda
suverenitet tendensiyalari jamiyat hayotining turli jabhalarida namoyon bо‗la
boshladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
