Narx tushunchasi va uning mohiyati

Narxni belgilashdagi asosiy yondashuvlar:
Zararsizlik va maqsadli foydani ta’minlashning tahlili asosida narx hisob-kitobi. Korxona xohlaydigan foyda hajmini ta’minlaydigan narxni qo‘yishga intiladi. Narxlashtirishning bu uslubiyoti zararsizlik grafigiga asoslanadi.
Talabga yo‘naltirilganlik. Ko‘pgina korxonalar narxlashtirishning asosiy omili xarajatlar emas, tovarning iste’molchi tomonidan xaridorlik yuzasidan qabul qilinishi, deb hisoblaydilar, ya’ni gap tovarning foydaliligi va uning narxga sezgirligi haqida boradi. Demak, narx bu holda tovarning qiymat jihatdan sezilarli muhimligiga muvofiq kelishi kerak.
Raqobatchilarga yo‘naltirilganlik. Joriy narxlar darajasi asosida narxlarni belgilayotganda korxona asosan raqobatchilar narxidan kelib chiqadi va o‘z xarajatlari yoki talab ko‘rsatkichlariga kamroq e’tibor beradi. Bunday yondashuv ancha keng tarqalgan.
«Yetakchi orqasidan quvish» usuli. Bu holda tovar narxini belgilash bozordagi yetakchi raqobatli muhitning narxi asosida, tovar va uning sifati, differensiatsiyasi asosida amalga oshiriladi. Mohiyatiga ko‘ra bu usul yetakchi narxga yo‘naltirilgan holda o‘z narx siyosatidan voz kechishni ko‘zda tutadi.
O‘rtacha bozor narxlari usuli. Hisob-kitoblar «o‘rtacha bozor narxlari» bo‘yicha raqobatchilik ma’lumotlari asosida amalga oshiriladi. Korxona ularga mo‘ljallanib hosil bo‘lgan narx darajasida, yuqorioq yoki pastroq narxlarni belgilashi mumkin. Buning uchun bozorda egallaydigan mavqeyi, korxonaning obro‘-izzati asos bo‘lib xizmat qiladi. O‘rtacha narxdan yuqori bo‘lgan narx faqatgina agar tovar muhim iste’mol xususiyatlariga ega bo‘lsa, tovar markasi yuqori bo‘lsa maqsadga muvofiq bo‘ladi. Agar korxona bozorda mustahkam o‘rinni egallashga intilsa, past narxlar amaliyotiga murojaat qilishi shart emas, chunki mazkur holda o‘z obro‘sini va u bilan birga iste’molchilarini ham yo‘qotishi mumkin.
Tender asosida narxni belgilash. Bunday vaziyatlarda korxona o‘z narxini belgilashda ushbu narx va o‘zining xarajatlari hamda talab ko‘rsatkichlari o‘rtasidagi o‘zaro aloqalaridan emas, raqobatchilarning kutiladigan narx takliflaridan kelib chiqadi. Korxona shartnoma tuzmoqchi bo‘ladi, demak, buning uchun esa boshqalar narxiga qaraganda past bo‘lgan narxni so‘rashi kerak. Biroq bu narx tannarxdan past bo‘lmasligi lozim, aks holda korxona o‘ziga zarar qilgan bo‘ladi. Bu usul ehtimolli baholashni qo‘llaydi va hisob-kitoblarning quyidagi ketma-ketligini nazarda tutadi:
− shartnomaning bajarilishi bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlar hisobkitobi;
− potensial raqobatchilar tomonidan qo‘llaniladigan savdo taktikasi
tahlili;
− korxona taklif qiladigan narx raqobatchilar so‘raydigan narxdan past bo‘lishining ehtimolini aniqlash;
− korxonaga maksimal foyda olib kelishi kutilayotgan narx miqdorini aniqlash;
− tender savdolarini tashkil qilish mexanizmi.
Narxlarni shakllantirishning asosiy metodlari narx siyosati «magiya uchburchagi»ning biror bir unsuriga urg‘u berilishi bilan farqlanadi: korxona xarajatlari, iste’molchilar baholari va raqobatchilar baholari.